“CFO’s moeten rekening houden met geopolitiek. Dat zijn ze niet gewend.”

Na een goed bezochte ontvangstborrel is gisterenavond in het Noordwijkse Huis ter Duin CFO Day 2024 van start gegaan. In het kader van het thema “Only when the tide goes out”, liet strategisch adviseur Lucia van Geuns, verbonden aan het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) overtuigend zien dat CFO’s zich de komende jaren moeten voorbereiden op een toenemende impact van geopolitieke spanningen, maar ook op ingrijpende ontwikkelingen in de energievoorziening. 

Bedrijven moeten de in de nabije toekomst iets doen wat ze niet gewend zijn: de gevolgen van geopolitieke veranderingen meenemen in hun beslissingen en beleid. Dat gebeurt nu nog veel te weinig. Met die waarschuwing opende strategisch adviseur Lucia van Geuns van het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) de vooravond van CFO Day 2024.

Ook lid worden van het CFO.nl Panel?

Als betrokken CFO kun je samen met vakgenoten invloed uitoefenen op de toekomst binnen jouw sector. Bespreek belangrijke trends, ontwikkelingen en strategieën tijdens onze online CFO.nl Panels. Geïnteresseerd in kosteloze deelname? Bezoek CFO.nl/panel voor meer informatie en sluit je aan.

Ja, ik meld me aan

Om te beginnen is de uitgangspositie van bedrijven in de EU in het algemeen en Nederland in het bijzonder niet goed, zo hield Van Geuns de exclusieve groep CFO’s in het Noordwijkse Huis ter Duin voor. Want, waar de concurrerende economische machtsblokken van Europa – China, Rusland, de VS – de leveringszekerheid voor hun economie als belangrijkste uitgangspunt nemen, is dat uitgangspunt in de EU te lang verwaarloosd. Dat heeft er voor gezorgd dat de VS intussen niet meer afhankelijk zijn van energie-import. “De VS zijn de laatste jaren zelf olie, gas en alternatieve energie gaan produceren, door grootschalig in te zetten op schaliegas. Dat heeft de VS tot exporteur van fossiele energie gemaakt”, zo hield Van Geuns de zaal voor: “Nergens ter wereld profiteren bedrijven van lagere energieprijzen als in Amerika.”
Een deel van die fossiele energie uit de VS komt gelukkig naar de EU, in de vorm van LNG. Daarmee heeft de gasimport uit onder meer de VS de gevolgen van de energiecrisis van 2022 voor Europese bedrijven en burgers kunnen beperken. De VS zijn daardoor ook steeds minder afhankelijk geworden van kolen.

Chinees energiebeleid

Anders is dat in China, al daalt volgens onderzoek van het HCSS het aantal kolencentrales dat wordt geopend van gemiddeld één per week naar minder dan één in de twee weken. De energiebehoefte van China’s economie en de groeiende burgerwelvaart is nog steeds groeiende, waardoor Beijing wel moet blijven inzetten op kolenenergie. Tegelijkertijd is het land ook groene energievormen aan het ontwikkelen, voor de lange termijn. Zo heeft het met een sterk ontwikkelde zonnepanelensector een eerste stap gezet in schone zelfvoorziening.
Fijntjes wees Van Geuns erop dat dit beleid er mede voor heeft gezorgd dat de Europese productie in zwaar weer zit. Daar waar China niet zelfvoorzienend kan zijn, verzekert het zich met langetermijncontracten van fossiele energie uit het buitenland, waaronder olie uit het Midden-Oosten en gas uit Rusland.

Europese energie-afhankelijkheid

Een heel ander verhaal dan dat van de EU, aldus energie-expert. Daar heeft de politieke verdeeldheid er toe geleid dat er nooit een éénduidig energiebeleid is opgetuigd; de nationale belangen per lidstaat bleven de leidraad. Dat heeft tot gevolg dat Europese bedrijven nu – en ook voorlopig nog – afhankelijk zijn van energie-import uit geopolitieke blokken die Europa minder goed gezind zijn. Met alle risico’s voor de leveringszekerheid en energieprijzen van dien. Als voorbeeld wees Van Geuns de aanwezige CFO’s op de energiecrisis van 2022. Moskou draaide de gaskraan naar Europa dicht omdat de EU de Russische inval van Oekraïne streng veroordeelde en allerlei sancties invoerde. Het olie en gas producerende Noorwegen en het Verenigd Koninkrijk konden dit niet voldoende en niet snel genoeg opvangen. De energieprijzen stegen. Volgens de berekeningen van het HCSS heeft dat Europa meer dan 1000 miljard euro gekost.

Omvorming systeem

Volgens Van Geuns is het van groot belang om de Europese energiebehoefte omlaag te brengen – een ontwikkeling die in Nederland en de rest van Europa al gaande is (terwijl wereldwijd de energiebehoefte voorlopig nog sterk gaat groeien) – maar ook om meer zelfvoorzienend te worden. Die ontwikkeling is gelukkig al bezig. Zo is Nederland momenteel een opwekker van zonne-energie. En ook de investeringen in stroom vanuit zee, voorspellen minder afhankelijkheid van de import van gas en olie van buiten de EU, zo hield zij de volle zaal met CFO’s voor. Toch waarschuwde Van Geuns dat deze energie-investeringen voorlopig nog onvoldoende zijn om binnen twee decennia onafhankelijk te worden van fossiele import: “Waar er in de afgelopen 150 jaar, naast de kolen, steeds meer energievormen voor het bedrijfsleven bij kwamen – zoals olie, gas en kernenergie – zal nu het hele systeem omgevormd moeten worden, in korte tijd. Nog nooit eerder in de geschiedenis is dit gevraagd.” De vraag die zij de goed gevulde zaal stelde: Hoe doen we dat met zo min mogelijk onrust voor de economie en samenleving?”

Europese kwetsbaarheid ook in andere ketens

De Europese energievoorziening voor bedrijven blijft voorlopig nog wel even kwetsbaar, vooral door de afhankelijkheid van buitenlandse grondstoffen en de trage voortgang van de energietransitie. Deze afhankelijkheid van andere geopolitieke blokken geldt overigens ook voor de import van kritieke grondstoffen zoals kobalt en lithium, die essentieel zijn voor de bouw van duurzame energie-infrastructuren. De afhankelijkheid van China voor deze grondstoffen onderstreept de noodzaak van strategische autonomie in Europa.
Een antwoord op de vraag wat ‘de CFO’ moet doen, kon de boardroomadviseur van HCSS helaas niet geven. Temeer de Nederlandse en Europese economie sterk gediversifieerd zijn, waardoor eigenlijk elke CFO zijn eigen beleid moet maken om de gevolgen van de geopolitiek zo veel mogelijk te beperken. Reden voor de hoogleraar om de CFO’s en hun collega’s uit te nodigen voor het volgen van een presentatie van het HCSS in Den Haag.

Een presentatie waarvan de aanwezigen op CFO Day 2024 alvast een voorproefje hebben gekregen.