De maatschappelijke jaarrekening van de CFO #1: biodiversiteit als financial risk

Auteur: Michel Scholte

Voor het eerst hebben wetenschappers de planetaire grenswaarde voor chemische vervuiling in kaart gebracht. Een planetaire grenswaarde is het punt waarop de hoeveelheid plastics, chemische bestrijdingsmiddelen en antibiotica onze leefomgeving gevaarlijk en instabiel maakt. De conclusie van het onderzoek: we zijn vér voorbij de grenswaarde. Sinds 1950 is de productie van chemicaliën vervijftigvoudigd (!) – en tot 2050 zal dit nog eens verdrievoudigen. Van plastic soep tot anti-bijengif – chemische vervuiling vernietigt álles en met name biodiversiteit; de verscheidenheid aan leven en natuur op aarde.

Waarom is dit ook belangrijk voor de CFO?
Ook voor financieel professionals is biodiversiteit belangrijk, als is het soms nog lastig om het in kaart te brengen. Want hoe rapporteer je bijvoorbeeld over de impact op – en afhankelijkheid van – milieu en biodiversiteit? Met de nieuwe EU bedrijfsrapportageregels ‘CSRD’ die dit jaar van toepassing worden, moeten 1000 bedrijven in Nederland zich gaan buigen over deze vraag.

Maar er is nog een andere reden dat biodiversiteit van belang is voor de afdeling finance. Bedrijven zijn namelijk – meer dan ze vaak beseffen – ook zelf ook afhankelijk van biodiversiteit. Zo becijferde de Nederlandse Bank dat 36% van al het kapitaal van Nederlandse banken, pensioenfondsen en verzekeraars – alles bij elkaar zo'n 510 miljard euro – direct en indirect afhankelijk is van biodiversiteit. Denk aan de cruciale rol die schoon grond- en oppervlaktewater speelt bij allerlei bedrijfsprocessen, of hoe een diverse flora en fauna bijdraagt aan de gezonde groei van gewassen. Alleen al de bij is door zijn rol in de bestuiving van allerlei planten  – goed voor 28 miljard euro aan financieel kapitaal!

Afname biodiversiteit risico voor bedrijven
Om de urgentie van biodiversiteit te benadrukken: de populatiegrootte van soorten is in slechts 46 jaar met gemiddeld 68% afgenomen (WWF). Volgens het Intergouvernementeel Platform voor Biodiversiteit en Ecosysteemdiensten (IPBES) bedreigt dit de voortgang van meer dan 80% van de Sustainable Development Goals (SDG's) die bedrijven zichzelf stellen. De ironie: bedrijven zelf zijn hier de belangrijkste oorzaak van. Met name de voedsel-, infrastructuur-, bouw-, energie- en winningsindustrieën. Wereldwijd zijn ze verantwoordelijk voor 80% van de bedreigde of bijna bedreigde soorten, volgens natuurorganisatie IUCN.

Biodiversiteitsverlies kan zich vertalen in drie soorten risico's:

1. Fysieke risico's. Dat wil zeggen dat de beschikbaarheid van de ecosysteemdiensten wordt bedreigd terwijl bedrijfsactiviteiten hiervan afhankelijk zijn. Denk aan overmatig stikstofgebruik in de landbouw, wat het bodemleven aantast en productiviteit vermindert. 
2. Transitierisico's. Dit zijn risico's als gevolg van technologische, regelgevende of klantvraagveranderingen die gericht zijn op het verminderen van de schade aan ecosystemen. Voorbeeld: consumenten kunnen massaal 'bespoten’ groente en fruit mijden, nu het bewustzijn groeit over het schadelijke effect van chemische bestrijdingsmiddelen op gezondheid en er nog steeds gif in het schap van de supermarkt wordt aangetroffen.
3. Reputatierisico's. Het verlies van merkwaarde voor klanten als een bedrijf zélf bijdraagt aan ondermijning van biodiversiteit. Zo kwam recentelijk Shell negatief in het nieuws omdat ze seismische onderzoeken deden in een kwetsbaar zeegebied bij Zuid-Afrika. Dit soort ophef schrikt niet alleen klanten af, maar maakt het ook moeilijker dan ooit voor Shell om jong talent aan te trekken.

Wat kun je als CFO doen om dit aan te pakken?

Als CFO kun je aantal zaken doen om deze risico's rondom biodiversiteit(verlies) te mitigeren.

1. Breng je activiteiten en hun impact op biodiversiteit in kaart. Binnen jouw organisatie, maar ook die van leveranciers en klanten. Dit kan door middel van interviews en sectorrapportages, bijvoorbeeld over het verlies aan biodiversiteit door chemische meststoffen en pesticiden. Druk dit uit in een relevante eenheid, zoals het percentage van ‘natuurlijke bestuivers’ dat wordt bedreigd door je bedrijfsactiviteiten. En waardeer dit op basis van de waarde van het verlies van ecosysteemdiensten voor het bedrijf. Bronnen als monetariseringscoëfficiënten, gepubliceerd door True Price Foundation kunnen behulpzaam zijn.
2. De volgende stap is: rapporteren. Er zijn verschillende standaarden die de impact helpen begrijpen en communiceren, zoals GRI, IIRC en het onlangs gelanceerde Impact-Weighted Accounts Framework van o.a. de Impact Economy Foundation en Harvard Business School.
3. Een andere belangrijke stap is: je bevindingen vertalen naar management- en businessinformatie, voor marketing of de integratie in financiële modellen. Hoe verandert de businesscase voor verschillende investeringen als je de impacts op biodiversiteit meeweegt? Zo had AkzoNobel al in 2016 de sociale, natuurlijke en menselijke kosten becijferd voor investeringen in hun (voormalige) pulpchemicaliënactiviteiten in Brazilië en die van hun waardeketens voor bosbouw en pulp en papier. De juiste data hiervoor gebruiken is belangrijk – de Global Impact Database biedt hier uitkomst.
4. Tot slot is het belangrijk om leiderschap te tonen in de sector. Niet alle openbaarmakingen van, rapportages over en verbeteringen van biodiversiteit, leiden direct tot financiële voordelen op de korte termijn. Sterker nog, op de korte termijn kóst het vaak geld en in een competitieve markt loop je het risico om jezelf zo uit de markt te prijzen. Daarom is het belangrijk om regelgevende instanties aan te sporen om openbaarmaking te verplichten voor zoveel mogelijk bedrijven en destructieve operaties af te schaffen of te verbieden.

Naast risico’s ook kansen
Aan de andere kant: biodiversiteitsvriendelijke oplossingen bieden een potentiële zakelijke kans van 10,1 biljoen dollar. Toch hoewel biodiversiteit steeds meer een hot topic is, zijn er op de totale schaal van de economie maar weinig bedrijven die geheel biodiversiteitsvriendelijk opereren.

Interessante voorbeelden van Nederlandse bedrijven die biodiversiteit direct willen beschermen zijn Aardpeer of  De Fruitmotor. Aardpeer koopt land op en verhuurt dit tegen een lager tarief aan boeren, waardoor er meer geld overblijft voor natuur inclusieve landbouw. En De Fruitmotor maakt onder meer appelciders uit afgeschreven appels en vraagt net wat meer – de echte prijs – zodat ze telers kunnen helpen met verminderen van bestrijdingsmiddelen en watergebruik.

Een andere manier waarmee bedrijven hun druk op de biodiversiteit kunnen verminderen is door materiaalstromen circulair te maken, via de acht ‘R-en’ van circulariteit: Rethink, Repair, Reuse, Reduce, Refuse, Recycle, Recover, Regift. Deze acties voorkomen afvalvervuiling, mijnbouw, landgebruik en vergiftiging. Startups zoals de verpakkingsvrije supermarkt Pieter Pot  www.pieterpot.nl en de Delftse mostegel startup Gorespyre doen het. Maar ook gebouwen; de eventruimte Circl van ABN AMRO en het hoofdkantoor van Triodos Bank zijn een soort materiaalbanken, omdat de onderdelen in het gebouw uit elkaar te halen en opnieuw te gebruiken zijn.

Er is niettemin een groot risico dat ogenschijnlijk biodiversiteitsvriendelijke projecten, toch bijdragen aan biodiversiteitsverlies. Neem bijvoorbeeld sportschoenen gemaakt van gerecyclede visnetten uit plastic soep in de oceaan. Wanneer de gympen na gebruik op de vuilnisbelt belanden, wordt het probleem van de oceaan verplaatst naar land. De beste manier om dit soort onbedoelde schade te voorkomen, is door niet alleen te focussen op de acht ‘R-en’, maar om ook de impacts op – en afhankelijkheden van – natuur en biodiversiteit te waarderen, gedurende de totale levenscyclus. Zo kun je enerzijds omvang van schade in kaart brengen. En anderzijds maximaal profiteren van de financiële waarde van ecosysteemdiensten.

Michel Scholte is ondernemer, directeur en mede-oprichter van True Price and het Impact Institute. True Price houdt zich bezig met het berekenen van de echte prijs van producten en diensten, waarbij ook wordt gekeken naar maatschappelijke en milieukosten. Het Impact Institute levert data, software en advies over het meten en managen van impact.