De maatschappelijke jaarrekening van de CFO #2: winst maken met armoede?

Auteur: Michel Scholte

Recent becijferde Oxfam dat het inkomen van de tien rijkste mannen tijdens de coronapandemie is verdubbeld. Tegelijkertijd vervielen er 160 miljoen mensen in armoede. Nog los van de negatieve gevolgen van deze flagrante financiële ongelijkheid, is absolute armoede op de werkvloer en bij leveranciers een groeiend probleem voor bedrijven. Wordt er wel een leefbaar loon, voor ingehuurde werknemers, of een leefbaar inkomen voor zelfstandigen en ondernemers betaald? Is het bedrag dat men ontvangt voldoende voor een huishouden om in de basisbehoefte te voorzien?

230.000 werkende armen in Nederland
Laten we inzoomen op het probleem. Ongeveer 9,2% van de wereld (711 miljoen mensen) leeft van minder dan $ 1,90 per dag. Wereldwijd is het armoedecijfer op het platteland 17,2%, meer dan drie keer hoger dan in stedelijke gebieden. De wereld heeft zich ertoe verbonden extreme armoede tegen 2030 uit te bannen via de Sustainable Development Goals. Prognoses suggereren dat we niet op de goede weg zijn. Als de tendensen doorzetten, zullen in 2030 naar schatting nog 500 miljoen mensen in extreme armoede leven.
In Nederland hebben we zo’n 230.000 werkende armen. Dit aandeel van de beroepsbevolking is de afgelopen jaren toegenomen. 24% van de Nederlandse huishoudens is financieel kwetsbaar. Er is ook grote ongelijkheid – een op de dertien kinderen groeit op in armoede en een op de dertien volwassenen is vermogensmiljonair.

Financieel risico voor bedrijven
De leefbaar loon- en leefbaar inkomensgaten zijn, naast onwenselijk, ook een financieel risico voor bedrijven. De Nederlandse regering ontwikkelt op dit moment mensenrechtenwetgeving, waar een bijdrage aan armoede in waardeketens zeer waarschijnlijk als onwettig wordt gezien. Duitsland heeft al een dergelijke stap gezet. Vanaf 2023 moeten grote bedrijven moeten 2% van hun omzet aan boete betalen als ze bijdragen aan armoede. Dat wordt aanpoten voor bedrijven als Volkswagen, Siemens en Aldi. In het Europese Parlement heeft in grote meerderheid ingestemd met continentale wetgeving naar Duits voorbeeld.

In Nederland houdt de Arbeidsinspectie toezicht op onderbetaling en -verdiening. Er werken in Nederland honderdduizenden mensen uit onder meer uit Oost- en Centraal-Europa, voornamelijk in pakhuizen, kassen en op akkers. Alleen al uit Polen komen er 180 duizend mensen die vaak het minimumloon ontvangen.
Daarnaast is het mogelijk dat arbeidswetgeving verandert. Denk aan de rechtszaak van de Hongaarse vrachtwagenchauffeurs tegen een Nederlands transportbedrijf om met terugwerkende kracht loon te ontvangen naar een Nederlandse cao. Of die van de FNV tegen onderverdiening van Uber-chauffeurs die – net als in andere Europese landen – ook hier nu als werknemer en niet meer als 'zelfstandigen' mogen worden gezien.

Meet de impact van je waardketen op armoede
Bedrijven hebben een manier nodig om hun impact op armoede en armoedebestrijding te meten, te monitoren en te communiceren. Zowel voor hun directe activiteiten als hun gehele waardeketen.

Hoe kan je hierin een rol spelen als CFO?

1. Verwerk armoede impact in je sturings- en rapportagesystemen.
   Kijk naar de huidige onderbetaling en onderverdiening, formuleer en heldere visie om dit naar nul terug te brengen. Kijk zowel naar jouw bedrijfsvoering als jouw toeleveringsketen. Wie zitten er onderaan de inkomensverdeling? Krijgen zij voldoende om in hun levensonderhoud te voorzien? Zijn er jonge mensen die voor het minimumloon fulltime werken in grote steden, waar huurprijzen hoog zijn? Kleine boeren die niet rondkomen, terwijl ze fulltime werken? Voor data kun je naast HR informatie lokale gegevens verzamelen over kosten voor wonen, transport en voedsel, bijvoorbeeld via statistische bureaus. Als het een groter bedrijf in meerdere landen is, dan is de data lastiger te verzamelen. Identificeer de kennisgaten voor zowel de bedrijfsvoering als de toeleveringsketen. Hiervoor is er een brede beschikbaarheid van gegevensbronnen, bijvoorbeeld: landspecifieke gegevens van de Wereldbank, gebiedsspecifieke schattingen van de Global Living Wage Coalition, sectorspecifieke schattingen van verschillende landen van True Price, en gevalideerde gegevens van de Impact Institute Global Impact Database. Voorbeelden van rapportages waarin armoedebijdragen gerapporteerd zijn vind je in het Impact Report van ABN AMRO (p.21) en in het rapport over de True Price van cacao van Tony Chocolonely.
    
2. Bevindingen vertalen naar de business
   Bedrijven kunnen op verschillende manieren bijdragen aan het uitbannen van armoede: door in te spelen op lonen en arbeidsomstandigheden in de toeleveringsketen (bijv. bevordering van arbeidsrechten), op de markt (bijv. inclusieve producten en diensten) en in de externe werkomgeving (bijvoorbeeld transparant belasting betalen en impact investing). Daarnaast kun je zowel intern als extern bij consumenten bewustzijn en begrip opbouwen over hoe zij bijdragen aan een beter levensonderhoud. Tony Chocolonely is daar een mooi voorbeeld van en wist de toegevoegde waarde en prijspremie te communiceren om een hogere prijs te betalen aan cacaoboeren.
    
3. Toon sectorbreed leiderschap
   Bedrijven hebben de macht om met praktische oplossingen barrières weg te nemen, de kloof tot het leefbaar loon te dichten, en de kosten op een eerlijke manier te verdelen. Ze moeten ervoor zorgen dat de gecreëerde waarde de werknemers bereikt. Door middel van transparante rapportage kunnen ze informatie over de voortgang delen en kansen creëren voor gemeenschappelijk leren, terwijl ze nieuwe wegen vinden om een leefbaar loon te bereiken. Of je nu een corporate of een kleine onderneming bent, jouw organisatie kan hierin een rol spelen. Kijk bijvoorbeeld naar Unilever die een nieuw doel in zijn waardeketen stelt, namelijk 100% leefbaar loon of inkomen in 2030. Of kleine bedrijven over de hele wereld die Fairtrade gecertificeerd worden en zich hiermee verplichten een leefbaar loon te betalen aan hun werknemers.

Ondernemingen kunnen helpen om armoede uit te bannen. Wereldwijd kan dit leiden tot sterkere economieën en stabiele samenlevingen, wat enorme kansen geeft voor groei op bestaande en nieuwe markten.

Oud-CEO van DSM Feike Sijbesma zei ooit dat een bedrijf niet succesvol kan zijn in een wereld die faalt. Binnenkort zou dit wel eens letterlijk het geval kunnen worden. Een bedrijf dat groeit dankzij armoede heeft geen bestaansrecht meer.

Michel Scholte is ondernemer, directeur en mede-oprichter van True Price and het Impact Institute. True Price houdt zich bezig met het berekenen van de echte prijs van producten en diensten, waarbij ook wordt gekeken naar maatschappelijke en milieukosten. Het Impact Institute levert data, software en advies over het meten en managen van impact.