Executive coach Arvid Buit: “Narcisme vormt de sleutel tot leiderschapssucces”

Bij een verstoring in het ontstaan van symbiotische bevestiging of autonomie,  ontwikkelt zich mogelijk een narcistisch spectrum. “Als je narcisme net als autisme ziet als een schaal waarop je je begeeft, scoort elk mens ergens op die schaal. Onder de vijftien procent heb je zo weinig last van zelfbehoud, dat je niet eens zou stoppen voor een zebrapad. Boven de 50 à 60 procent ben je al snel een pathologisch narcist”, grapt Buit. Volgens hem scoort (minimaal) 80% van de leiders bovengemiddeld hoog op de schaal van narcisme, maar ‘is’ daarmee nog geen narcist. Drie typen narcisme Buit onderscheidt drie typen narcisme: angstig narcisme, depressief narcisme en een tussenvorm (angstig/depressief). Bij angstig narcisme heeft de persoon een gebrek aan frustratietolerantie door een overdosis aan symbiose. In de baarmoeder hebben we volgens Buit de perfecte situatie. We worden beschermd, krijgen te eten en het is altijd warm. Na de geboorte treden frustraties op. Door te huilen geven we uiting aan die frustraties. “Ouders geven dan te eten of verschonen een luier. We vertrouwen erop dat de frustratie wordt opgelost zodra we beginnen te huilen. Als je niet leert om te gaan met ontwikkeling van frustratie(tolerantie), ontwikkel je angstig narcisme. We zien dit dan ook vaak bij kinderen van zeer beschermende ouders die hun kind als prinsje of prinsesje behandelen. Er is een overdaad aan symbiose. De overtuiging is: ik ben bijzonder, men moet mij dienen.”Depressief narcisme treedt daarentegen op bij een gebrek aan zelfvertrouwen en ontstaat volgens Buit vaak door een gebrek aan liefde. “Dit tekort aan symbiose leidt tot vroegtijdige autonomie”, licht hij toe. “Toen ik jullie nodig had waren jullie er niet, nu doe ik alles zelf wel en nog perfect ook…”, zo illustreert hij de houding van de depressieve narcist.  De derde vorm, de tussenvorm, is volgens hem zeldzaam. Het komt bijvoorbeeld voor bij adoptiekinderen die aanvankelijk symbiose missen, maar later (overdadig) veel liefde ontvangen. Hoewel dit verhaal tot hier negatief klinkt benadrukt Buit dat narcisme juist ook goede kanten heeft en juist ook bijdraagt aan het behalen van succes. Pim Fortuyn, Neelie Kroes, Steve Jobs, Nina Brink en Zlatan Ibrahimovic zijn volgens de executive coach succesvolle narcisten.  Kwetsbaarheid Gevaarlijker wordt het wel wanneer de narcist een muur om zich heen bouwt, met als doel om kwetsbaarheid te vermijden. Volgens Buit zijn er twee soorten erkenning: voorwaardelijke en onvoorwaardelijke. Het eerste type is gerelateerd aan prestaties of bezittingen. Onvoorwaardelijke erkenning bestaat zonder daar iets voor te hoeven doen/kunnen/presteren. Net als de symbiotische liefde die elk mens zoekt. Buit legt uit dat mensen diverse vormen van voorwaardelijke erkenning als muur om zich heen bouwen.  Om te illustreren dat deze muur kwetsbaar is vraagt hij een mannelijke aanwezige om als stevige muur voor de groep te gaan staan. Een vrouwelijke aanwezige moet hem met één pink omver duwen. Na enkele malen geprikt te hebben met de pink staat de muur nog overeind. Buit legt uit dat met een techniek uit de Israëlische vechtsport Krav Maga de muur makkelijk om te krijgen is. “De plekken rondom de neus zijn het gevoeligst en daar vindt men de kwetsbaarheid. Door de pink overdwars onder de neus te leggen, omhoog te duwen en naar voren te stappen valt de muur om”, legt Buit uit. En dat blijkt, afgaande op de wankelende benen van de mannelijke deelnemer, te kloppen. Buit legt uit dat leiders gemiddeld genomen kwetsbaarder zijn. “Zodra hun bedrijf failliet gaat of relatie op de klippen loopt komen ze sneller en vaker in een diep dal terecht. Mensen die hoog scoren op de narcistische schaal zijn in ernstige mate suïcidaler dan andere mensen die teleurstellingen moeten verwerken.” Gelukkig kent narcisme ook voordelen, stelt Buit. Volgens hem bezitten leiders met narcistische eigenschappen een (metaforische) ‘zweefkracht’ die hen in staat stelt om overzicht te bewaren in complexe situaties. Narcisme is in beginsel een relatiestoornis, die functioneel is op een niveau waar enige afstand en overzicht wenselijk zijn. Keuzes maken kan iedereen, maar dilemma’s bestaan in beginsel uit opties die allemaal slecht (kunnen) aflopen. Leiderschap is nodig waar dilemma’s bestaan. Betrokkenheid en verbondenheid met elk individu zullen dan veelal in de weg staan van een verstandig besluit. Ook is in moeilijke tijden veel vraag naar krachtig leiderschap en een zelfzekere dominantie.  Tegenwicht Om tegenwicht de bieden aan deze zweefkracht zijn er wel een metaforisch touw en een sterk gewicht als basis nodig die maken dat die ‘zweefkracht’ in toom gehouden kan worden. Het fundament bestaat uit een persoon (partner/executive-coach/psychiater) die op gelijke ooghoogte en vanuit onvoorwaardelijk erkenning contact kan leggen. Ook moet deze persoon minstens even krachtig kunnen zijn als de narcistische leider in kwestie. “Dit gewicht moet zelfs liefst meer wegen dan uzelf. En eerlijk zijn. Want hoe hoger u in de bedrijfspiramide komt, hoe u zich omringt met leugenaars”, stelt Buit. Daarnaast moet de lengte van het touw omgekeerd evenredig zijn aan de hoogte van de opgebouwde muur van voorwaardelijke erkenning. Heeft u nog veel voorwaardelijke erkenning nodig (muur) bent u in mindere mate in staat om ‘hoog te vliegen’. “In het ultieme geval is de muur zelfs langzaam verdwenen of gereduceerd tot een drempel.”Het allerbelangrijkste signaal van deze middag, is dat leiders die het patroon niet (h)erkennen of begrijpen, veelal vastlopen als het veel te laat is. Dit maakt de gevolgen desastreus, zowel voor de leider zelf als voor het bedrijf of de relatie. Van groot belang is het vroegtijdig analyseren van eigen gedrag en behoeften (know thyself). "Pas dan is het mogelijk om als succesvol narcist, ook feitelijk gelukkig te worden zonder voorwaardelijke erkenning", besluit Buit.