“Familiebedrijf succesvoller dan gewoon bedrijf door sterke waarden”

“Familiebedrijven hebben een familiebonus”, zegt onderzoeker Pursey Heugens, hoogleraar aan de Erasmus Universiteit. De financiële waarde van familiebedrijven ligt gemiddeld 7 procent hoger dan die van vergelijkbare niet-familiebedrijven, bij de rentabiliteit gaat het zelfs om een plus van 16 procent, blijkt uit meerdere onderzoeken. Opvallend is dat hier vooral sprake van is bij bedrijven waar een lid van de familie een prominente plek inneemt. “Vergaande betrokkenheid van de familie is een voorwaarde. Er moet een bekende kop zijn, het liefst is een familielid de CEO."

Het onderzoek volgde vier jaar lang 13 familiebedrijven in Nederland en 2 in de VS. Het ging om bedrijven met een omzet van 20 miljoen euro tot 2 miljard euro. De onderzoeksvraag naar het overbrengen van familiewaarden kwam uit de populatie zelf.

"Bereid tot een loonoffer"

Familiewaarden spelen volgens het onderzoek een belangrijke rol bij de familiebonus. Het werkt indirect, op twee manieren legt Heugens uit. Allereerst zorgen familiewaarden voor herkenbaarheid en geven ze richting binnen het bedrijf. Het helpt antwoord te geven op kernvragen als: waar staan we voor, hoe werken we hier? Voor medewerkers is het daarom eenvoudig zich te identificeren met het bedrijf en persoonlijke doelen te matchen met die van de organisatie. Hierdoor offeren medewerkers zich graag op voor hun bedrijf. Heugens: “Sommige familiebedrijven hebben met reorganisaties te maken gehad. Werknemers waren bereid een loonoffer te brengen, zeker als de top van het bedrijf dit ook had gedaan.”

Hiernaast zorgen familiewaarden voor de opbouw van sociaal kapitaal en goodwill. Klanten blijken loyaler en de goede band van het bedrijf of een familielid met leveranciers of financiers zorgt voor vertrouwen bij deze partijen. Dit kan bijvoorbeeld helpen bij het vragen van iets extra's in lastige tijden. Maar zo benadrukt het onderzoek: dit werkt alleen als het bedrijf de familiewaarden naleeft.

Familiewaarden zijn kwetsbaar

Waarden zorgen dus voor veerkracht, maar zijn tegelijkertijd kwetsbaar. Door de jaren heen kunnen ze langzaam vervagen, zegt Heugens. Dit gebeurt als er onvoldoende over gesproken wordt binnen het bedrijf of alls de organisatie handelt tegen de eigen gepredikte waarden in. Een crisis of overname kan zorgen dat deze onder druk komen te staan. De familiewaarden kunnen ook onverenigbaar blijken met maatschappelijke waarden. Dit speelt bij de opvolging door een nieuwe generatie, sowieso een risicovolle fase voor de familiewaarden. Een nieuwe generatie staat anders in het leven en dat kan sterk verschillen van de waarden van het bedrijf.

Familiebedrijven moeten dan ook altijd bezig zijn met het overbrengen van de waarden. Dit kan bijvoorbeeld door het vertellen van verhalen over de personen die belangrijk zijn binnen het waardensysteem, bijvoorbeeld een vroege oprichter, of het doorgeven van familietradities. Ook het vastleggen van de waarden gebeurt. Sommige bedrijven laten leden van de nieuwe generatie meelopen om ervaring op te doen met de bedrijfswaarden. Een groot familiebedrijf in de textiel met katholieke achtergrond neemt dit heel letterlijk, vertelt Heugens: “Voordat iemand aandeelhouder wordt, moet die persoon eerst de pelgrimstocht naar Santiago de Compostella lopen onder begeleiding van een priester. Het is een soort inwijdingsritueel. Je komt jezelf tegen en het leert je dienstbaar te zijn binnen het grote geheel.”

Familiewaarden hoeven niet in beton gegoten te zijn, geeft Heugens aan. Soms passen ze niet meer bij de tijd of bij de schaal waarop het bedrijf opereert. “Een leidinggevende van een offshorebedrijf vertelde een brief en een open testament van een van de oprichters van het bedrijf te hebben gelezen. Hij schrok, dit paste niet meer, omdat het een veel groter bedrijf was geworden. Dan kun je het kind met het badwater weggooien. Of je kunt als een soort curator gaan kijken naar wat nog wel waarde heeft.”

Opvolgingskwestie speelt volop

Het overdragen van de familiewaarden is zeer actueel, omdat de opvolgingskwestie nu bij veel familiebedrijven speelt, vertelt Heugens. Er was sprake  van uitstelgedrag rond overdrachten. In de crisis bleef het aantal opvolgingen achter. Bedrijven waren weinig waard of eigenaren wilden het hun kinderen niet aandoen het bedrijf in deze periode over te laten nemen, zegt Heugens. Nu ziet hij het aantal overdrachten weer toenemen. “Vijf jaar geleden was dat echt veel minder.”

Geen steekpenningen

En om wat voor waarden gaat het dan precies? De onderzochte bedrijven hebben gemiddeld drie familiewaarden. Het oudste bedrijf had er slechts één: bescheidenheid. Voorbeelden zijn oprecht handelen, netjes werken, opofferingsgezindheid, ondernemerschap, duurzaam rentmeesterschap of familieharmonie. Heugens: “Bij opofferingsgezindheid gaat het erom dat het bedrijf voor de familie gaat. Bij oprecht handelen gaat het dan over jezelf in de spiegel aan kunnen blijven kijken.”

Het trouw volgen van dit soort waarden kan ook lastige kwesties opleveren. Want wat als er een crisissituatie is bij een klant tijdens de uitvoering van je dochter? Heugens: “Ik heb bedrijven meegemaakt die nooit steekpenningen wilden betalen, ook al zou het bedrijf daardoor op de klippen lopen. Op de korte termijn kan dit je een klant kosten. Maar ik ben ervan overtuigd dat dit ze er op lange termijn doorheen geholpen heeft.”