Flip van Koten (CFO GasTerra): “De afbouw van een bedrijf is een uitdaging, zeker in een gasmarkt die getekend wordt door krapte en de oorlog in Oekraïne.” 

De Russische aanval op Oekraïne eind vorige maand betekende, naast een humanitair drama, voor GasTerra het zoveelste hoofdstuk in een onrustige gasmarkt. Die werd sinds midden 2021 al gekenmerkt door wereldwijde krapte in aanbod en ongekend sterk stijgende prijzen, maar de Russische inval in Oekraïne heeft prijzen nog volatieler gemaakt, met enorme financiële risico’s voor partijen zoals GasTerra. Kortom, een hectische tijd voor Flip van Koten die al sinds 2016 aan boord is, eerst als COO en sinds 2017 als CFO.

Al snel na zijn aantreden werd duidelijk dat hij mogelijk de laatste CFO zou worden van de Groningse gasonderneming. In 2018 kondigde de minister aan dat het veld in 2030 gesloten zou worden. "In 2019 is dat naar 2023 getrokken en daarna is ons door onze aandeelhouders gevraagd het bedrijf af te bouwen met als einddatum 31 december 2024."

Voor van Koten betekende deze change of plans een nieuwe uitdaging: de organisatie afstemmen op nieuwe inkooprisico’s, maar ook: meedenken over een stabiele exitstrategie. Daarbovenop kwam de Europese energiecrisis, eerst veroorzaakt door toegenomen gasvraag na de Corona crisis – en daarna door geopolitieke spanningen, die met de oorlog in Oekraïne nog lang niet voorbij lijken.
Een wereld van verschil met de gasmarkt zoals hij was in 2016, toen Van Koten aankwam: “Hoewel nog niet officieel was vastgesteld dat we zouden stoppen met Groningse gaswinning, wist iedereen wel dat we in een afbouwende fase zaten. Toen mensen hoorden dat ik aan de slag zou gaan voor GasTerra, kreeg ik uit mijn omgeving vooral de vraag of deze baan wel dynamisch genoeg voor me was. Die vraag krijg ik nu nooit meer.” 

Van verkoopkantoor naar gashandelaar 
GasTerra, ooit opgericht als joint venture van Shell, ExxonMobil en de Nederlandse Staat om Nederlands gas te verkopen, is een heel ander bedrijf geworden. De afbouw van de Groningse aardgasproductie heeft op GasTerra al snel een enorme impact gehad volgens Van Koten. “De Groningse aardgaswinning was zes jaar geleden nog goed voor bijna 30 miljard kubieke meter. Dit jaar nog maar voor zo’n 5 miljard. In een paar jaar wellicht voor nul.”

De afbouw van eigen gaswininng heeft tot gevolg dat GasTerra steeds meer een gashandelaar is geworden zoals alle anderen, één van de spelers in een complexe markt: “We hebben nog een aantal langetermijncontracten die we moeten beleveren. Vroeger deden we dat voor een groot deel met Groningengas en was een mix van dag-, maand- en jaarprijzen – en in het verleden ook oliegebonden prijzen – daarvoor een prima manier van prijsbepaling. Maar nu een heel stuk van de eigen supply is weggevallen en wij inkopen op de spotmarkt, moeten we zorgen dat in- en verkoop prijsconcepten goed gematcht worden, anders maken we mogelijk verlies op handel. Je moet dus continu weten welke posities op de gasmarkt je nu al vastlegt.”

Dat betekent dat het team van Van Koten iedere dag met duizenden prijssimulaties in de weer is: “Je moet goed begrijpen wat er met je portefeuille kan gebeuren. Wanneer je posities niet op het juiste moment vastlegt, betekent dit dat je in- en verkoopprijzen sterk uit elkaar kunnen gaan lopen. Dat is riskant, zeker in de huidige markt. Een bepaalde mate van exposure kunnen we wel hebben – en je wil natuurlijk ook iets meepakken van de upside van de markt – maar we werken met een maximale prijsexposure. Onze tools zijn daar ook op aangepast. Zo hebben we de grootste prijsrisico's en onbalans in onze portefeuille weg gemanaged.”

Maar wanneer je toekomstige posities op de gashandelsbeurs vastlegt, horen daar ook weer zogenaamde margin call verplichtingen bij. Van Koten: "Met de omvang van onze portefeuille kunnen die aanzienlijk zijn. En met de enorme prijsschommelingen van de afgelopen weken helemaal. Als je op de beurs vandaag gas koopt voor volgende winter, voor prijs x, dan verrekent de beurs iedere dag tussen nu en het moment van leveren volgende winter, het verschil tussen jouw prijs x en de voor die dag geldende marktprijs. Dat geeft lastig te voorspellen liquiditeitseffecten. Het omgaan met al die prijs-, krediet- en liquiditeitsrisico’s maakt mijn positie als CFO nu wel interessanter. Je moet altijd in control zijn.” 

Herorganiseren en businesscontinuïteit 
Ondank de afbouw van de Groningse gaswining is GasTerra nog steeds een grote speler op de markt. Uit recente jaarcijfers over 2021 komt naar voren dat GasTerra volop operationeel is. Vorig jaar werd er net iets meer gas verhandeld dan in 2020 – qua volume was er sprake van een stijging van 41,6 naar 44,2 miljard kubieke meter. De omzet steeg door de hoge prijzen van 5,5 naar ruim 13 miljard euro, maar de inkoopkosten stegen minstens net zo hard. Van Koten: “Als je kijkt naar onze jaarrekening, dan zie je dat onze omzet en balanstotaal afgelopen jaar meer dan verdubbeld zijn – en ook in het laatste jaar zullen we met GasTerra nog een miljardenomzet draaien. Het is dus belangrijk om te zorgen dat de IT-systemen niet uit elkaar vallen en om een goede planning te maken voor het afbouwen en overdragen van bepaalde processen en activiteiten. Voor mij als CFO een waanzinnig interessante taak met een hele andere set van risico’s. Het afbouwen van een bedrijf met een stijgende omzet, opereren op een complexe markt, maar ook: het risico op uitstroom van personeel.” 

De HR-uitdagingen rondom de exit van GasTerra hebben ook hun weerslag op de organisatie. Van Koten: “Aan de commerciële kant zie je al wel werk verdwijnen omdat men daar echt aan het afbouwen is wat betreft in- en verkoopcontracten. Aan de financiële kant van het bedrijf zijn processen alleen maar complexer geworden en zijn er risico’s bij gekomen. Tegelijkertijd zien we door het gehele bedrijf mensen vertrekken als gevolg van onze afbouw. Dat is een risico, maar wij willen collega’s graag de mogelijkheid bieden om te vertrekken op het moment dat het hen goed uitkomt. We moeten dus goed met elkaar in gesprek blijven en mensen zo veel mogelijk de kans geven om intern door te stromen – en dat gaat tot nu toe nog best goed.”  Ondertussen probeert Van Koten, samen met zijn collega’s, de organisatie continu zo efficiënt mogelijk in te richten: “Zo hebben we onlangs een planningsafdeling die zich bezighield met het optimaliseren van de portefeuille, samengevoegd met de contractmodeleringstak. Beide afdelingen werken met dezelfde soort modellen en medewerkers hebben ook vergelijkbare competenties. Dus die zet je dan bij elkaar om een kritische massa te behouden.” 

Alles bij elkaar is GasTerra voor Van Koten alleen maar een interessanter bedrijf geworden om voor te werken: “De processen zijn complexer, maar dat is voor mijn team een fantastische uitdaging. En voor financials zijn we ook interessant geworden als werkgever om op het CV te zetten. Ik wil ook niet dat mijn finance afdeling verder krimpt, er worden zelfs nieuwe mensen aangenomen.” 

Toekomst 
Van Koten werd in 2016 in eerste instantie voor vijf jaar aangenomen. Die termijn liep vorig jaar af, maar werd mede op zijn eigen verzoek verlengd. “Op dit moment liggen er nog een aantal uitdagingen en vragen open voor GasTerra waar ik nog graag invulling aan wil geven. Het afbouwtraject is nu in grote lijnen geschreven, maar een aantal moeilijke vraagstukken wil ik nog graag helpen uitwerken.

Wat Van Koten na GasTerra hierna wil doen? “Het lijkt mij erg interessant om verder te gaan in de pensioenwereld – ik ben nu naast mijn baan bij GasTerra ook bestuurder van het Pensioenfonds Gasunie – of om mijn steentje bij te dragen aan de energietransitie. Energietransitieprojecten zitten nu ook in mijn portefeuille. Maar ik sluit ook niet uit dat ik weer iets ga doen bij Esso, waar ik formeel nog in dienst ben. Ik ben er nu al zes jaar weg, dus die tijd begint inmiddels wel ver weg te voelen, maar ik heb het er altijd naar mijn zin gehad. Ik zie wel wat er op mijn pad komt.”