Geef me gewoon dat getal maar…

Bij het beoordelen van de haalbaarheid of aantrekkelijkheid van een investeringsproject stelt de bestuurder zich op de hoogte van het verwachte rendement. Dit kan op verschillende manieren worden uitgedrukt: netto contante waarde, interne opbrengstvoet, de verhouding waarde en kapitaalsinvestering, enz. Vaak is er binnen een onderneming een conventie ten aanzien van het gebruik van de meest geschikte kwantitatieve kental of doelparameter. Op zich is daar niets mis mee. Wat we echter soms zien is dat men zich overmatig focust op dat éne getal. Ook bij mijn voormalige werkgever Shell deden de anekdotes de ronde van hooggeplaatste managers die zelfs bij de besluitvorming rond miljardenprojecten hun informatiebehoefte beperkten tot: 'Just give me the number…'.

Als het zo simpel was, dan zou de besluitvorming rond investeringsprojecten geautomatiseerd kunnen worden. We rekenen het een en ander uit en stellen bijvoorbeeld de waarde-investeringsratio vast, of de interne opbrengstvoet. Is deze hoger dan een drempelwaarde dan gaat het licht op groen en anders niet. De bestuurder hoeft er dan niet eens aan te pas te komen.

Auteur Henk Krijnen is Adviseur onzekerheidsanalyse bij NavIncerta
Lees ook: Onzekerheid te lijf met scenario’s

In werkelijkheid liggen de zaken uiteraard anders. De wereld is complex en de toekomst is niet te voorspellen. Als men de rendementsprognose van een nieuwe activiteit, een nieuwe fabriek, een nieuw product of een nieuw element in de infrastructuur presenteert en bediscussieert met de focus op één getal, dan negeert men alle onzekerheden en risico’s en kan men gemakkelijk van de koude kermis thuis komen.

Plan van aanpak

In de eerste plaats moet de bestuurder naar meerdere doelparameters tegelijk kijken. Niet alle aspecten van de financiële aantrekkelijkheid kunnen in één kental vervat worden.

In de tweede plaats is het onzinnig om een doelparameter vast te pinnen op een specifiek getal. Veel van de aannames bij de financieel-economische analyse zijn onzeker. Die onzekerheid kan uitgedrukt worden in bandbreedtes en die kunnen vertaald worden naar bandbreedtes in de doelparameters. Hoe onzekerder de aannames, hoe groter de bandbreedte in bijvoorbeeld de netto contante waarde (waardoor er bijvoorbeeld een berekenbare kans is dat die negatief uitpakt). Deze benadering heet probabilistische investeringsanalyse.

In de derde plaats kunnen er bij de uitvoering van het project allerlei dingen misgaan. Er kunnen zich  ontwikkelingen rond het project voordoen die men niet voorzien had. Een risicomanagementbenadering kan hierbij van nut zijn. Eventuele risico's kunnen worden onderkend en gemitigeerd. Niet te mitigeren risico's kan men soms kwantificeren (kans + gevolg) en meenemen in de investeringsanalyse waarmee de financieel-economische doelparameters weer iets geloofwaardiger worden.

Beoordelingsvermogen bestuurder

De beslissing met betrekking tot een nieuwe investering hangt niet alleen af van de financieel-economische aantrekkelijkheid. Er kunnen, of zelfs moeten, ook andere factoren een rol spelen. Denk aan reputatie, duurzaamheid, milieubeslag, strategisch belang, maatschappelijke acceptatie, enz. Meer formeel kan dit benaderd worden met multicriteria-analyse, met name als er meerdere uitvoeringsopties voor het investeringsproject bekeken worden. In elk geval wordt op dit punt juist met name een beroep gedaan op het beoordelingsvermogen van de bestuurder. Er moeten fundamentele afwegingen worden gemaakt die slechts gedeeltelijk getalsmatig ondersteund kunnen worden. 

Tenslotte en in de vijfde plaats blijft het zaak om alert te blijven op contextuele ontwikkelingen die elke financieel-economische analyse onderuit kunnen halen. Te denken valt aan politieke en maatschappelijke ontwikkelingen, veranderende regelgeving en technologische doorbraken. Een manier om hier over na te denken is door gebruik te maken van toekomstscenario's, zoals aangestipt in mijn vorige artikel. 

Bij de besluitvorming rond significante investeringsprojecten komt er voor de bestuurder dus heel wat meer bij kijken dan alleen het vaststellen dat een bepaalde financiële doelparameter wel of niet aan een gesteld criterium voldoet.