Hoe lang blijven markten nog ongevoelig voor geopolitiek na Parijs?

Door Andy Langenkamp De relatieve gelatenheid van de markten houdt een keer op. Rusland, de VS, Frankrijk en anderen worden steeds meer het Midden-Oosten ingetrokken, twee regionale grootmachten en grote olieproducenten – Saoedi-Arabië en Iran – vechten ‘proxy wars’ uit en conflicten in Jemen, Libië, Irak en Afghanistan intensiveren. De kans is aanzienlijk dat economieën en markten via andere wegen geraakt worden door de geopolitiek. In de eerste plaats de betrokken landen zelf. Het Syrische GDP is sinds het uitbreken van de burgeroorlog ieder jaar gemiddeld met ruim vijftien procent gekrompen. Andere landen in oorlog zoals Jemen en Libië krijgen ook economische optaters. Maar vergeet ook niet de landen die sociaal, economisch en soms politiek ontwricht worden door gigantische vluchtelingenstromen zoals Turkije, Jordanië en Libanon. Vervaarlijke verstrengeling Door de onrust in het MONA houden vluchtelingenstromen naar Europa aan en de aanslagen in Parijs zorgen ervoor dat vluchtelingdebat en discussies over veiligheid nu innige verstrengeld raken. Deze crisis legt falen bloot op vele terreinen: immigratie, integratie, grenscontrole, bestrijding van grensoverschrijdende criminaliteit, humanitaire hulp, ontwikkelingssamenwerking, handelsbeleid, defensie, en de nabuurschapspolitiek. Dat de EU op een zo’n breed vlak zo groots het schip ingaat, versterkt het wantrouwen tegenover de EU. Dit speelt populistische partijen in de kaart die er vaak discutabele economische ideeën op na houden. Bovendien komen de onderlinge verhoudingen in de EU onder hoogspanning te staan, waardoor het moeilijker wordt akkoorden te bereiken over bijvoorbeeld een verdieping van de eurozone. Op deze manier wordt Europa ondermijnd door de conflicten en de chaos in het Midden-Oosten en Noord-Afrika en de mede daaruit voortvloeiende terrorismedreiging. Dit dreigt politici aan de macht te brengen die tornen aan vrije markten en open grenzen. Dit kan zorgen voor dalende exporten, haperende kapitaalmarkten en algehele onzekerheid met als gevolg neerwaartse druk op de consumptie. De aanhoudende malaise in het MONA en de (vermeende) rol van het Westen daarin, zal nieuwe rekruten blijven opleveren voor islamitische extremistische bewegingen die vervolgens Europa proberen binnen te komen via vluchtelingenroutes. Als na Parijs meer aanslagen volgen, zal dit het economische vertrouwen eroderen en bovendien anti-immigratie gevoelens verder aanwakkeren die onbehouwen politici de wind meegeven. Poetins avonturen en prijsschokken Aan de grenzen van de EU zijn de voortekenen voor Oekraïne slecht. Nu Poetin via Syrië meer toegeeflijkheid inzake Oekraïne wil lospeuteren bij de EU, lijkt verdere integratie met het Westen verder weg (zie ook het komende referendum in Nederland over het associatieakkoord met de Oekraïne). Het is rustiger in het oosten van Oekraïne, maar als Europa toegeeft aan Poetin, zal corruptie in Kiev niet snel bestreden worden en dreigt permanent de status van ‘failed state’. Dit zal de toch al dramatische economische groei verder aantasten. Wat Rusland betreft, Poetin is drukker met zijn buitenlandse avonturen en zijn patriottistisch-conservatieve agenda dan met structurele economische verbeteringen. Het land blijft te afhankelijk van de grondstoffenexporten. Daarom zal de Russische economie niet positief verrassen de komende tijd. Daarbij hoort ook een onder druk blijvende roebel. Tot slot is het niet gezegd dat de geopolitiek helemaal niet voor olieprijsschokken kan zorgen. In het verleden droegen de Jom Kipoeroorlog (1973), Iraanse Revolutie (1979) en Iraakse inval in Koeweit en daaropvolgende oorlog (1990) bij aan sterke olieprijsstijgingen en daaropvolgende recessies. De jaren 2015/2016 kunnen dit rijtje aanvullen als de geopolitieke situatie in het MONA verder verslechtert. Bovenstaande onzekerheden in en rondom Europa kunnen de deliberaties van de ECB danig beïnvloeden. De spanningen in de EU en binnen landen zijn hoog opgelopen door o.a. de vluchtelingenproblematiek en de aanslagen in Parijs. Dit kan een extra argument zijn voor uitbreiding/verlenging van de kwantitatieve verruiming in december met als gevolg neerwaartse druk op de euro. Andy Langenkamp is Senior Politiek Analist voor ECR Research en ICC.