Jan-Peter Balkenende: “Als CFO heb je de taak om de weg te wijzen in de concrete implementatie van de strategie.” 

Jan-Peter Balkenende is, na een rijke politieke carrière, sinds 2010 hoogleraar Governance, Institutions and Internationalisation aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Sinds 2011 is hij, eerst als partner en later als extern adviseur, verbonden aan accountancy- en adviesbureau EY. In die hoedanigheid adviseert hij bedrijven regelmatig over corporate responsibilty en international affairs. Eind vorig jaar jaar schreef hij, samen met Govert Buijs, het boek ‘Capitalism reconnected’, waarin een nieuw en breed perspectief wordt gedeeld over de rol die bedrijfsleven, financiële wereld en beleidsmakers zouden kunnen spelen om de grote uitdagingen van deze tijd op te pakken.

In een tweegesprek met Derk-Jan van der Wal, CFO advisor en partner bij EY, licht hij zijn beweegredenen toe: “De laatste jaren bekroop ons het gevoel dat een aantal grote issues in deze wereld vaak apart van elkaar worden beschouwd, die eigenlijk beter op te lossen zijn wanneer ze geïntegreerd worden aangepakt.” 

Capitalism reconnected

De grote geo-economische en politieke spanningen houden niet op bij de grenzen van Europa. Balkenende denkt daarbij aan de politieke en maatschappelijke fragmentatie, de vrijemarkteconomie die steeds meer uit elkaar lijkt te vallen. Tegelijkertijd is klimaatverandering volgens de voormalige premier van Nederland een agenda die belangrijk is voor iedereen. Klimaatverandering en de eindigheid van onze natuurlijke hulpbronnen, de ecologische werkelijkheid begint zich steeds verder op te dringen in onze dagelijkse wereld. Ook de gevolgen van grote sociale ongelijkheid manifesteren zich steeds duidelijker in Europa. Bij steeds meer bedrijven ziet men in dat men geo-politiek advies nodig heeft, ook in het kader van risk-management.
Balkenende: “De Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties zijn een geweldige set van doelstellingen die de basis formuleren waarmee wij de kwaliteit van leven kunnen beschermen die we iedereen gunnen. Maar de druk op die kwaliteit is groot. De vraag is: wat voor economie is er nodig om te voldoen aan de eisen van deze tijd? Wat is de toekomst van de markteconomie? Als we voordelen van de vrijemarkteconomie willen behouden, maar de uitwassen ervan willen bestrijden, wat voor kapitalisme hebben we dan nodig?”
In zijn boek Capitalism Reconnected ging Balkenende op zoek naar het antwoord: “Een kapitalisme dat verantwoordelijkheid neemt voor duurzaamheid, mensenrechten, circulaire economie, klimaatvraagstukken. Er wordt steeds meer verwacht van bedrijven op het gebied van ESG en shared value creation. Acties, claims, reputatieschade. Dat raakt direct de rol van de CFO.” 

“Als we voordelen van de vrijemarkteconomie willen behouden, maar de uitwassen ervan willen bestrijden, wat voor kapitalisme hebben we dan nodig?”

Rol van CFO wordt steeds breder 

De CFO heeft altijd al te maken gehad met het zoeken van de balans tussen de korte (kostenbesparing, winstmaximalisatie) en lange termijn (investering, bereiken van niet-financiële doelen), maar de eisen van aandeelhouders en economische ontwikkelingen (inflatie, loonkostenstijgingen) staan steeds vaker op gespannen voet met de maatschappelijke wens tot shared value creation. Maar naast maatschappelijke druk krijgen bedrijven ook steeds meer te maken met natuurlijke begrenzingen veroorzaakt door klimaat zelf. Watertekort, droogte, het opraken van natuurlijke grondstoffen. Maar ook het unresponsible capitalism heeft zijn eigen grenzen wanneer werknemers uitvallen door te hoge werkdruk, of wanneer shareholders zodanig veel beslag leggen op de bedrijfsresultaten dat er voor werknemers niet genoeg besteedbaar inkomen overblijft om consumptieve bestedingen op peil te houden.       

Balkenende wijst erop dat een grote herverzekeringsmaatschappij jaren geleden al waarschuwde dat de onvoorspelbaarheid van het klimaat een hele concrete prijs heeft. “Die voorspelling begint nu ook echt een realiteit te worden. Niet duurzaam omgaan met grondstoffen kost meer geld dan ooit en je ziet dat deze ecologische problematiek niet alleen economische consequenties heeft, maar ook weer verbonden is met de verhoudingen tussen China, Afrika en Europa. Bij steeds meer bedrijven ziet men in dat men geo-politiek advies nodig heeft, ook in het kader van risk-management.”  

Ook Derk-Jan van der Wal merkt de verandering als hij praat met CFO’s: “Er komt heel veel op Europa af en ook op de CFO. De klassieke rol van financieel-directeur van weleer is echt aan het veranderen in de CFO als strategisch sparringspartner. Met EY doen wij ook iedere twee jaar een groot onderzoek onder CFO’s – ‘het DNA van de CFO’. Een van de resultaten die mij het meest is bijgebleven is dat slechts 30% van onze respondenten aangeeft dat ze zich actief uitspreken als CFO wanneer er op directieniveau geen consensus is over spanningsveld tussen lange termijn en korte termijn. Veel CFO’s die er nu zitten, zijn nog van de generatie dat ze binnen de financiële kolom zijn opgeklommen tot hun huidige positie. Maar van de CFO van nu worden veel bredere, strategische leiderschapskwaliteiten gevraagd.” 

Meervoudige waardecreatie

Waardecreatie staat steeds prominenter op de bestuursagenda. Het is een spannend speelveld voor bestuurders en toezichthouders, waarbij procedureel toezicht, governance-codes en afvinklijstjes niet meer voldoende zijn. Tijdens deze cursus leer je wat meervoudige waardecreatie precies inhoudt en wat dit betekent voor de finance functie.

Lees verder

Politieke wind verandert, problemen niet 

In 2019 ondertekenden 81 Amerikaanse CFO’s een verklaring, ‘A statement of the purpose of a corporation’, een stevige maatschappelijke agenda waarin de CFO’s stelden dat bedrijven een grotere verantwoordelijkheid hebben dan alleen de kortetermijnbelangen van aandeelhouders. Maar tijden veranderen. Inmiddels lees je steeds vaker dat bedrijven, financiële instellingen en zelfs Staten in de VS hun ESG-doelstellingen willen loslaten. Ook in Europa is er een politieke beweging die klimaatverandering bagatelliseert. Balkenende ziet het vooral een achterhoedegevecht: “Vraagstukken rondom klimaat, grondstoffenschaarste, arctic melting verdwijnen niet opeens bij een politieke wisseling van de wacht. Een politiek van oogkleppen op heeft uiteindelijk maar één resultaat: een hogere prijs die we gaan betalen met zijn allen.” 

Van der Wal ziet bij bedrijven vooral de worsteling met steeds veranderende plannen: “De geest gaat niet meer in de fles, en de problemen ook niet, ook niet als de politiek opeens besluit om er niet over te praten. Ik spreek verschillende CFO’s met uiteenlopende uitdagingen. Hoe kom ik aan de kenniswerkers die ik nodig heb om te blijven concurreren? Hoe ga ik om met CO2 reductie. Bedrijven willen duidelijkheid van de politiek. Geen zwabberend beleid.”
Ook Balkenende pleit voor stabielere regelgeving: “De grote problemen waar bedrijven mee te maken krijgen hebben meestal een lang termijnkarakter. Beleid dat om de paar jaar verandert is dan funest. Bedrijven hebben dan niet de veiligheid om de grote investeringen te doen die nodig zijn.” 

“Niet alleen zeggen wat we gaan doen en hoeveel het kost, maar ook laten zien dit gaan we niet doen, want we krijgen de businesscase niet rond.”

CFO moet het eerlijke verhaal vertellen 

Naast de grote ecologische uitdagingen die voorlopig niet zullen verdwijnen, heeft de CFO van vandaag ook te maken met zogeheten ‘Black Swans’, disrupties die zich niet, of minder nadrukkelijk aankondigen. Volgens Van der Wal ligt het op de weg van de CFO om ook hier het eerlijke verhaal te vertellen: “Je kunt niet alles voorspellen. Dat hebben we de afgelopen jaren wel gezien met Covid en de Russische aanval op Oekraïne. Maar juist ook deze rampen hebben veel impact gehad op de economie en deden een groot appel op de daadkracht van CFO’s. Duidelijkheid geven over wat we wel onder controle hebben, ook in onverwachte situaties snel een stip op de horizon kunnen zetten. Dat is op dit soort momenten cruciaal.  De grote thema’s zijn wel bekend in de boardroom, maar het strategische niveau daarboven geïntegreerd doorvertalen naar de eigen organisatie, dat is vaak nog lastig. Terwijl je juist daar als CFO onmisbaar bent.” 

Balkenende ziet daarin wel een verschuiving. “Toen ik tien jaar geleden aan jonge accountants vroeg wat ze wisten van integrated reporting, dan was het antwoord vaak: ‘dat zat niet in het curriculum.’ Dat is nu echt wel anders. Accountants moeten tegenwoordig bekwaam zijn in integrated reporting in plaats van financial reporting. Zelfs in de financiële sector, bij banken en centrale banken, krijgt duurzaamheid een steeds grotere rol in riskmanagement. De CFO moet niet de rol van de CEO overnemen – hij moet het grote verhaal vertellen. Als CFO heb je de taak om de weg te wijzen in de concrete, geïntegreerde implementatie van de strategie. Wat kan wel, wat kan niet? Een cruciale rol die ook precies aansluit op zijn intrinsieke kracht: financiële betrouwbaarheid, feitenkennis.” 

Transparantie en veiligheid 

Van der Wal hoort ook vaak hoe belangrijk het is om als CFO de pijnpunten te benoemen: “Niet alleen zeggen wat we gaan doen en hoeveel het kost, maar ook laten zien dit gaan we niet doen, want we krijgen de businesscase niet rond. Ik sprak laatst een CFO die echt worstelde met keuzes op het vlak van sustainability. Wat kies ik als eerste stap om te verduurzamen? Hoe maak ik mezelf minder afhankelijk van China waar we heel goedkoop kunnen inkopen, als we ook aantrekkelijk willen blijven voor mensen met een krappere beurs? Wanneer je als CFO die dilemma’s niet benoemt, kun je ze ook niet oplossen.” Balkenende herinnert zich de oude jaarverslagen van DSM: “Daarin stond ook altijd een opsomming wat er verkeerd was gegaan dat jaar. Als je weet wat niet goed gaat, ben je ook in control.”
Maar ook daar ligt een spanningsveld. Willen wij bestuurders die transparant zijn dan moet er ook vertrouwen zijn. Balkenende: “Transparantie wordt belemmerd wanneer je als CFO direct wordt afgezaagd, of een rechtszaak aan je broek krijgt, wanneer je vertelt dat er iets misging. Daar zit dus wel een spanningsveld. In de VS hoorde ik bestuurders die tot hun grote spijt moesten toegeven dat ze zeer terughoudend waren geworden met Intergrated reporting, omdat ze vreesden voor claims.” 

CFO focus op 2025 | In gesprek met Marcel Smits over investeren en innovatie

Kom naar CFO focus op 2025 en zorg ervoor dat jij en jouw organisatie klaar zijn voor de toekomst! Tijdens het event gaan we in gesprek met Marcel Smits (ex-CFO KPN) en Mariëlle Vogt (CFO Enexis) over de balans tussen strategisch investeren, innovatie, en het creëren van een toekomstbestendige en duurzame organisatie.

Meer informatie | Direct inschrijven