‘Zombiebedrijven kunnen veel problemen veroorzaken’

In mei van dit jaar gaf econoom Mathijs Bouman zijn visie op de de coronacrisis en de impact op de economie. In de zes maanden daarna is er weer enorm veel gebeurd, waaronder de tweede golf. Reden voor Alex van Groningen en Exact om Bouman terug te vragen voor een update. 

“Bij Exact houden we ons bezig met de vraag hoe bedrijven effectiever en efficiënter kunnen worden”, opent Jan Rimmelzwaan, Sales Executive bij Exact, de webinar. “Daarvoor is inzicht in de cijfers cruciaal om op te kunnen sturen. Om deze reden hebben we Mathijs Bouman gevraagd om ons inzicht te geven in de economische situatie van Nederland. Hoe staan we ervoor en wat zijn de vooruitzichten? Ik hoop dat er ook wat positieve zaken te benoemen zijn.”

Bouman begint met een disclaimer: “Iets zinvols zeggen over volgend jaar is nog moeilijker dan anders. Het is een zeer onzekere tijd. Komt er wel een vaccin of niet? Ik ga toch een poging wagen en er zal zeker af en toe een positief geluid in doorklinken.”
“We zitten in een recessie veroorzaakt door corona”, stelt de econoom. “Het is een bizarre recessie en daarom tasten economen in het duister. Deze gedraagt zich wel heel erg vreemd.”

De eerste slide is meteen een hele positieve: de kwartaalgroei van het binnenlands product sinds de grote recessie van 2009:

Bouman: “Na de grote krimp van 3,6 procent in 2009 en een minder diepe krimp ten tijde van de eurocrisis, hebben we sindsdien een lange periode van hoogconjunctuur gehad. Nu met de volgende kwartalen erbij, komt er het volgende beeld uit.”

Bouman heeft de ij-as moeten aanpassen om de afgelopen twee kwartalen erin te krijgen. Eerst kwam de lockdown wat leidde tot een gigantische krimp van 8,5 procent en daarna veerde de economie op met een groei van 7,7, procent. Een heel absurd economisch beeld. Met het huidige kwartaal er straks nog bij zitten we nog wel in een recessiejaar, maar het derde kwartaal was veel sterker dan menigeen hadden verwacht. “Toen we in de zomer even dachten ‘het is voorbij’ is de economie meteen uit het dal geschoten. Dat is echt anders dan bij andere recessies. Het goede nieuws is verder dat Nederland het een stuk beter heeft gedaan dan de buurlanden. Na een flinke dip hebben we in de zomer een V-vormig herstel gezien. Vergelijk het met het Verenigd Koninkrijk dat een veel diepere krimp kende en een veel minder sterk herstel. Niet verassend, want de coronacrisis is daar erg slecht gemanaged. Wat else is new in het Verenigd Koninkrijk?”

Kunstmatige groei? 
Uit het publiek komen vragen binnen. Menig finance professional is verbaasd over de sterke groei in het derde kwartaal terwijl de horeca, evenementenbranche, reisbranche en luchtvaart toen nog steeds erg zwaar getroffen werden. Hebben deze sectoren zo’n klein effect op de economie als geheel? En wat is het effect van de steunmaatregelen: is de groei die we zien niet kunstmatig? Beide beantwoordt Bouman met ‘ja’. “Als je de getroffen sectoren optelt kom je op een paar procent BBP. Het zijn sectoren die aan het einde van de keten zitten. Ze slepen niet allerlei andere bedrijven mee. Daardoor valt de impact relatief mee. En er is veel vervangingsvraag geweest. De consument is enorm gaan sparen in het tweede kwartaal en in het derde kwartaal zijn ze dat spaargeld voor een groot deel gaan uitgeven. Natuurlijk heeft de staatsteun enorm geholpen, vooral door het voorkomen van een domino-effect. Er zijn bijvoorbeeld weinig ontslagen geweest, waardoor burgers niet meer durfden te consumeren. Dat heeft buitengewoon goed uitgepakt. Je kunt zelfs zeggen ‘te goed’. Als ze deze resultaten van te voren in een simulatie hadden gezien hadden ze de NOW wellicht wat lager gemaakt.”

“Het echt goede nieuws is dat er een vaccin aan lijkt te komen”, vervolgt Bouman. “Iedere dag staat er wel een bericht online over een nieuwe vaccin dat is uitgevonden. Dat heeft niet alleen de beurs in vuur en vlam gezet, maar ook de sfeer bij ondernemers en investeerders sterk verbeterd. 2020 is een curieus jaar. Een rampjaar met aan het einde plotseling goed nieuws. Tenminste, ik vond het ook wel fijn dat Trump niet herkozen werd, al ben ik natuurlijk volledig onafhankelijk en neutraal. We krijgen vast ook nog wel een Brexit-deal en dan hebben we een fantastisch uiteinde.”

Vooruitblik op 2021
Wat zeggen de economen bij het Centraal Plan Bureau over volgend jaar? In de basisraming van het CPB uit september werd gesteld dat de economie in 2020 met vijf procent krimpt, gevolgd door ruim drie procent groei in 2021. De werkloosheid loopt op tot zes procent in 2021. In het tweedegolfscenario uit september krimpt de economie ook in 2021 en loopt de werkloosheid op richting de tien procent. Op donderdag 26 november verschijnt de volgende raming, dus dit toch vrij pessimistische beeld kan nog bijgesteld worden. 

“In dit scenario valt de bodem onder de Nederlandse economie vandaan”, stelt Bouman. “Een depressie-achtig scenario. Ik heb ze een paar keer gebeld met de vraag of we hier al inzitten. En dan zeggen ze; ‘nou, schakel nog maar niet over op dit scenario.’ We zitten nu tussen het gunstige basisscenario en tweedegolfscenario in.”

Bij het maken van dit scenario ging met bij het CPB uit van een tweede golf die vergelijkbaar was met de eerste golf. Maar er gaan een heleboel dingen een stuk beter. Bouman heeft ze op rijtje gezet: 

“De belangrijkste staat hier nog niet eens op”, aldus de economisch commentator. “En dat is dat de overheid klaarstaat met steunmaatregelen. In maart moest dat nog allemaal uitgerold worden. Dat hebben ze snel gedaan en het is ook buitengewoon succesvol geweest. NOW, TVL (Toeslag Vaste Lasten), de TOZO, doen hun werk goed, al is de TOZO wel heel karig. Ook interessant is de regeling die vanaf 1 januari komt, de Time Out Arrangement (TOA). Dan hoeven ondernemers niet failliet te gaan alleen maar omdat ze bestaan.”

Herken de zombies
Een nadeel van de steunmaatregelen is de creatie van zombiebedrijven: bedrijven die eigenlijk geen bestaansrecht hebben maar toch kunstmatig in leven worden gehouden. Bouman: “Die zombies kunnen in de productieketen tot heel veel problemen leiden. En dit kan heftig worden. Ten eerste omdat er meer van dit soort bedrijven zijn: één tikje en de ander valt ook om. Maar vooral ook omdat die bedrijven volgeladen zullen zijn met belastingschuld. De fiscus staat vooraan de rij bij het verdelen van de boedel.” Dus bedrijven zijn gewaarschuwd: dit is niet het moment om te gaan bezuinigen op goed creditmanagement. “Maar ook een lastige opgave”, aldus Bouman, “want hoe herken je de zombies door de staatsteun?”

We zijn er nog niet…
Veel van de cijfers die Bouman presenteert lijken nog niet zo slecht te zijn. Het lijkt op dit moment dat het allerslechtste scenario van het CPB geen werkelijkheid gaat worden. Bovendien is het waarschijnlijk dat het vaccin er gaat komen. Reden om voorzichtig optimistisch te zijn over volgend jaar? Bouman waarschuwt dat we er echt nog niet doorheen zijn. “In veel landen lopen de besmettingen op. Als er straks een derde golf komt, dan kunnen we weer naar het negatieve scenario terug. Het vaccin kunnen we waarschijnlijk pas in het voorjaar mee beginnen. Voordat we de wenselijke vaccinatiegraad hebben, zitten we alweer aan het einde van volgend jaar en zijn we alweer vier kwartalen verder. Kortom, ik roep nog niet de victorie uit!”