Duurzame thema’s stuwen transparantie in jaarverslagen

Hogeschool leiden heeft het Jaarverslagenonderzoek 2019 gepubliceerd ter ondersteuning van de jury van de FD Henri Sijthoff-Prijs. De belangrijkste conclusies van deze 25e editie zijn: 
• Duurzame thema’s stuwen transparantie:
• Jaarverslagen zijn in 2019 11 procenttransparanter dan in 2018, 21 procent transparanter dan in 2017;
• Duurzaamheid staat in toenemende mate in het hart van bedrijfsstrategie
• Weer meer letters per jaarverslag, terwijl infographics op hun retour zijn

Sinds 1994 wordt er jaarlijks onderzoek gedaan naar hoe beursgenoteerde ondernemingen in Nederland communiceren over hun strategie. Ook dit jaar vertellen bedrijven veel, maar zeggen ze inhoudelijk weinig. In 2019 hadden de ondernemingen gemiddeld 204 pagina’s nodig per jaarverslag, een record. 

Waarom transparant zijn? Wetenschappelijk onderzoek heeft herhaaldelijk aangetoond dat ondernemingen baat hebben bij (financieel) transparante verslaggeving (overzichten zijn te vinden bij o.a. Leuz & Verrecchia, 2000; Healy & Palepu, 2001; Coebergh, 2011). Stakeholder theorie en agency theorie verklaren de empirisch vaak bewezen stelling dat (financieel terugkijkende) transparante ondernemingen makkelijker geld kunnen lenen op de kapitaalmarkt en dus kredietwaardiger zijn (gemeten als ‘cost of capital’), makkelijker hun aandeel verhandelen (gemeten als liquiditeit van het aandeel) en een stabielere beurskoers hebben (gemeten als volatiliteit van het aandeel).

Onderzoek naar het effect van transparantie in het communiceren van bedrijfsstrategie leert dat transparante ondernemingen behalve een betere liquiditeit van het aandeel ook een betere bedrijfsreputatie genieten (Coebergh, 2011). Over de kosten van transparantie bestaat veel onzekerheid. Ondanks deze veronderstelde voordelen zijn bedrijven niet allemaal even transparant. De directe kosten (het samenstellen en verspreiden van informatie) lijken verwaarloosbaar, dus wat houdt ze tegen? De wetenschap gist naar de redenen. Een verklaring is dat de toekomst zo onvoorspelbaar is dat het onzinnig is om specifieke keuzes te maken. De meest gehoorde verklaring is dat ondernemingen liever hun kaarten aan de borst houden en concurrenten (of toezichthouders, vakbonden, belangenorganisatie en andere stakeholders) niet onnodig wijs maken. Deze zorg is mooi verwoord in de klare taal die jaarlijks in het jaarverslag van Sligro te vinden is: “Wij vinden het nu nog te vroeg om de concrete invulling van die vragen al breed te delen, want die is nog niet op alle terreinen volledig uitgewerkt. Bovendien willen we de concurrentie niet sneller wijs maken dan nodig is” (Sligro, jaarverslag 2013).

Samengevat: Transparantie draagt aantoonbaar bij aan succes, maar biedt geen garantie. Er zijn transparante bedrijven die slecht presteren – de strategie of de uitvoering daarvan hoeft immers niet goed te zijn – en er zijn gesloten bedrijven die goed presteren. Transparantie is dus geen panacee, wel een teken van kracht en zelfvertrouwen. Omgekeerd roepen gesloten bedrijven veel vragen en zelfs wantrouwen op; onbekend maakt onbemind. Zo roepen sommige jaarverslagen de vraag op wat het achterliggende bedrijf aan de beurs doet, terwijl andere jaarverslagen juist inspireren door het ondernemerschap en enthousiasme dat ze uitstralen.

Duurzaamheid maakt jaarverslag transparanter
De roep om maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft de laatste jaren duidelijk tot resultaat dat het beursgenoteerde bedrijfsleven meer verantwoording aflegt.

Duurzaamheid gaat over meer dan CO2; het gaat over people, planet en profit. De SDG’s, die vorig jaar doorbraken als standaard in de jaarverslagen van in Nederland genoteerde bedrijven, prikkelen veel organisaties om verantwoording af te leggen over onderwerpen waarover ze eerder niet of nauwelijks communiceerden. Het bedrijfsleven geeft duidelijk gehoor aan de grootschalige behoefte aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Steeds meer bedrijven benoemen duurzaamheid zelfs tot kern van hun strategie. Het is aan de lezer om te bepalen wat daarvan greenwashing is, en hoe erg dat is. 

De Sustainable Development Goals (SDG’s) van de Verenigde Naties zijn inmiddels het onbetwiste en meetbare ijkpunt voor de (duurzaamheids)strategie van beursgenoteerd Nederland: 66,7 procent van de top-75 beursgenoteerde bedrijven in Nederland hanteert ze.  Deze 17 doelen en 169 subdoelen prikkelen het bedrijfsleven om meer te communiceren over wat zij doen aan maatschappelijk verantwoord ondernemen. Steeds meer bedrijven claimen bovendien dat duurzaamheid de essentie is van hun bedrijfsvoering . Daaronder behoren financieel en communicatief succesvolle bedrijven als DSM, Unilever en Arcadis, maar ook nieuwkomers op de beurs als Alfen en Accsys.

In de overall aandacht per thema in de onderzochte jaarverslagen in 2019 (versus 2018 en 2017) zien we dan ook meer aandacht voor duurzaamheid, klanten en diversiteit:

Winnaars
Sinds de start van het jaarverslagenonderzoek in 1994 halen maar weinig bedrijven een voldoende rapportcijfer volgens de criteria die sinds 2012 door Hogeschool Leiden zijn vastgesteld. Van de 75 grootste beursgenoteerde bedrijven in Nederland behaalden in 2019 slechts 14 ondernemingen, op een schaal van 1 tot 10,  een 5,5 of hoger. Winnaars in 2019 zijn Arcadis (met een 7,5), TKH (7,2) en ASML (7,1). Hekkesluiter is Kladis Pharma met een 0,5. Gemiddeld behaalden de 75 bedrijven een 3,9. Dat is 11 procent hoger dan in 2018 en 21 procent transparanter dan in 2017.
 
Trends
Onderzoeksleider en lector Social media & PR van Hogeschool Leiden Piet Hein Coebergh over de resultaten: “Grote bedrijven omarmen nu bijna allemaal duurzaamheid als thema, vaak zelfs als bestaansrecht. Daarmee geven ze gehoor aan een maatschappelijke roep om verantwoording. De vraag is natuurlijk in hoeverre dit greenwashing is. De vraag is ook of dat ertoe doet: de bedrijven bewegen immers mee met wat de samenleving wil.”
 
Lees alle conclusies van “Het Jaarverslagenonderzoek 2019”