Risk en ondernemerschap in de perfecte storm

Door Prof. dr. R.J. Schotsman

Het is nog nooit eerder voorgekomen in de wereldgeschiedenis dat zoveel ingrijpende ontwikkelingen samenvallen en elkaar versterken. We hebben het over een Perfecte Storm om met Rob de Wijk, deskundige op het gebied van internationale betrekkingen en veilheidszaken, te spreken. Denk daarbij aan de extreem lage rentes die bovendien negatief worden, klimaatverandering, het populisme in onder andere de VK, VS, Italië, Brazilië, Hongarije en Polen, de Russische dreiging, de opkomst van China en de impact van exponentiële technologieën op ondernemingen en samenleving. 

De perfecte storm veroorzaakt bij grote groepen mensen de vrees dat hun levensstandaard, veiligheid en identiteit op het spel staan. Want zeker, Nederland is mooi en welvarend maar we zijn ook kwetsbaar. Wopke Hoekstra spreekt in zijn De Schoo lezing van 2 september 2019 over de Fear of Falling: de angst om te verliezen wat we hebben verworven. Er is onzekerheid over de toekomst en de zorgen zijn terecht. De samenleving is uit het lood – zo merkt hij op. We leven in gescheiden werelden. Mensen leven vaak langs elkaar heen en hebben minder begrip voor elkaars culturele en of religieuze identiteit. 

Het onbegrip tussen samenleving en bedrijven neemt toe. Het onbegrip tussen de verschillende afdelingen binnen een bedrijf ook. We kennen elkaar niet. We zoeken onze identiteit en betrekken de ander er niet bij. Blijkbaar moeten er eerst ongelukken gebeuren, zoals in de financiële sector, voordat we in de gaten krijgen dat we als samenleving echt uit het lood zijn. De maatschappij is gepolariseerd: we zijn vaak puur gericht op het opeisen van rechten en nemen te weinig verantwoordelijkheden. Als we nu niet ingrijpen zijn we te laat – aldus Wopke Hoekstra.  
 
Maar wat betekent deze belangrijke lezing van Wopke Hoekstra nu voor u en voor uw onderneming? Naar mijn mening betekent dit een herbezinning op Risk, niet in de zin van afremmen en van control, maar in de zin van ruimte creëren en kansen grijpen – ondernemerschap, maar dan wel in de nieuwe wereld van IT, robotisering, AI, privacyregels, integriteit, polarisatie, toenemende angst om te verliezen en toenemende onzekerheid over de toekomst.  

Meer dan ooit hebben we naast specialisten behoefte aan mensen die kunnen verbinden. Waar zijn ze? Meer dan ooit hebben we behoefte aan mensen die vol zelfvertrouwen een visie neerzetten voor de lange termijn. Maar waar zijn deze langetermijndenkenden? Waar is 
die man of vrouw die een langetermijnbril opzet – om nogmaals met Wopke Hoekstra te spreken?  Naar mijn mening schreeuwt ook uw onderneming om langetermijndenkers, om verbinders. Om mensen die zich realiseren dat naast bedrijfsbelang ook klantbelang voorop staat, simpelweg omdat klanten belangrijk zijn voor toekomstige kasstromen. Om mensen die zich realiseren dat er ook bestuurd moet worden vanuit maatschappelijk belang, simpelweg omdat de samenleving polariseert, rechten opeist en nadruk legt op de reputatie en integriteit van uw onderneming. 

Waar komen al deze lijnen samen? Wie is verbinder in uw onderneming? In de financiële sector is dat de Chief Risk Officer (CRO). Deze integreert en biedt het langetermijnperspectief om niet alleen nu maar ook straks te ondernemen. De CRO verbindt en begrijpt heel goed dat een bedrijf zonder deze verbinding verliest, dat Risk juist ruimte creëert en bovenal dat Risk niet alleen financial risk is. Dus niet alleen de balans en financieel management, maar ook en steeds meer de niet-financiële risico’s die je loopt, zoals bij uitbesteding. De nadruk komt steeds meer te liggen op reputatie en compliance. Maar dan niet compliance in de zin van afremmen, maar in de zin van een goed doordachte afweging van risicorendement. Niet: hoe vangen we boeven? Maar: welke klanten willen we wel en welke niet? Niet-financiële risico’s zijn niet eenvoudig te kwantificeren maar dat maakt ze niet minder belangrijk. Integendeel.  

Zonder verbinders en langetermijndenkers gebeuren er grote ongelukken. Denk hierbij aan de financiële crisis van 2008, toen het ondenkbare zich voordeed. Die zware crisis resulteerde uiteindelijk in de nieuwe volwaardige functie van Chief Risk Officer. Risk is namelijk niet meer weg te denken. Het volstaat niet meer dat de CFO van een onderneming ’s avonds aan de keukentafel nog even Risk erbij doet, terwijl hij of zij in hoofdzaak bezig is met de financiering van alle leuke plannen van de CEO van het bedrijf. 

In de financiële sector heeft dat een aparte CRO opgeleverd die als bestuurder verantwoordelijk is voor het beleid en de strategie, en als hoofd Risk ook voor de aansturing van de afdelingen Control, Compliance en Financieel management. 

Levert dat winst op? Ja zeker! Omdat strategieën nu veel meer doordacht zijn en er in een situatie van onzekerheden heel bewust risico’s worden genomen. Dus niet meer het oude Risk van ‘hakken in het zand’, maar strategisch bezien vanuit ondernemerschap en bewust risico nemend. Steeds vanuit een beheerste bedrijfsvoering die om een integrale risicoanalyse vraagt en vooruitkijkend naar de issues van morgen in plaats van incident gedreven.  

Wordt het geen tijd dat ook ondernemingen in andere sectoren een CRO aanstellen? Wordt het geen tijd dat ook u CRO wordt of een collega aanstelt als CRO? Of moeten we wachten op de volgende ongelukken? Wie voelt zich geroepen? Wie in uw onderneming pakt de lezing van Wopke Hoekstra op? Waar staat u? Waar blijft u? 

Rob Schotsman is hoogleraar aan de Economische faculteit van de Universiteit van Amsterdam en directeur van de UvA Academie voor Bank en Verzekeringen, een samenwerking tussen de UvA en NIBE-SVV. Samen met de financiële sector heeft hij een postacademische Registeropleiding Certified Integrated Risk Advisor (CIRA) in de markt gezet. Deze opleiding is bestemd voor aankomende Chief Risk Officers.