“Maatschappelijke onderneming is nieuwe disruptor”

Maatschappelijk, sociaal of betekenisvol ondernemen. Hoe je het ook noemt, één ding hebben al deze termen gemeen. “Boekhoudkundig worden ze nog steeds gezien als kostenpost.” En daar is iets mis, zegt bedrijfsadviseur en schrijver Kees Klomp. Want er is overduidelijk een opbrengst, op maatschappelijk gebied. “Alleen telt die in het huidige systeem niet mee. Het sommetje klopt niet.”

Overal op de wereld ziet hij initiatieven opduiken van ondernemers die zich niet in eerste plaats richten op winst, maar op verbetering van die maatschappij. En dat is hard nodig, zegt Klomp. “Het huidige economische systeem heeft een enorme milieuschade veroorzaakt. Inkomensverschillen groeien. Op deze manier kan het niet langer verder. Er is een verandering van het systeem nodig.”

Milieuschade buiten beschouwing

Jarenlang werkte Kees Klomp in de reclamewereld, totdat hij in 2006 zijn eigen adviesbureau oprichtte op het gebied van betekenisvol ondernemen. Inmiddels is hij ook managing director van Stichting Maatschappij en Onderneming. In 2015 schreef hij met twee andere auteurs het boek Handboek betekenisvol ondernemen, waar VPRO’s Tegenlicht in een uitzending aandacht aan besteedde. Onlangs verscheen zijn nieuwe boek Pioniers van de nieuwe welvaart. De boodschap van Klomp: we moeten toe naar een humaner vorm van kapitalisme, die niet enkel draait om winst en verlies. 

Want door die financiële bril bekijken we ook de wereld. De waarde van bedrijven wordt bepaald door winst en verlies en wat er op de balans staat. Klomp: “De economie is leidend geworden in ons denken.” Maar hierdoor blijft heel veel buiten beschouwing, bijvoorbeeld milieuschade of uitbuiting van werknemers.

Bedrijven die goed willen doen, worden eerder afgestraft dan beloond, laat Klomp zien. “Stel een onderneming start een project om mensen met achterstand op de arbeidsmarkt aan een baan te helpen. De enige manier waarop we binnen ons huidige systeem die waarde erkennen, is als een kostenpost, vanwege de extra begeleiding die nodig is. De baten worden niet meegerekend. Terwijl het bedrijf aantoonbaar iets goeds doet voor de maatschappij. ”

Lees ook: Nieuwe economie ontstaat niet vanzelf

En doen we al wel een poging, dan proberen we de waarde uit te drukken in euro’s. Maar dat is juist niet de bedoeling, zegt Klomp. “Probeer maatschappelijke opbrengst maar eens in euro’s te vatten. Natuurlijk kun je berekenen wat het de maatschappij oplevert als die mensen aan het werk raken. Maar bij waarde gaat het om veel meer, bijvoorbeeld om de gestegen eigenwaarde van deze mensen of de levenskwaliteit van hun gezinnen. Maatschappelijke opbrengst uitdrukken in euro’s is een amputatie.”
Is bijdragen aan iets als het klimaatprobleem wel een monetaire discussie, vraagt Klomp hardop. “Deze zomer kopte NRC ‘Klimaatneutraal Rotterdam in 2050? Dat kost 11 miljard euro’. Terwijl een leefbare planeet geen kostenpost is, maar een opbrengst.”

Purpose naast profit

Volgens Klomp moeten we toe naar een ander systeem van waardering, waarin bedrijven niet alleen beoordeeld worden op basis van profit, maar ook op purpose; hun betekenis voor de maatschappij als geheel. “Het gaat helpen als we aan bedrijven een waarde toekennen die verder gaat dan wat er op de balans staat.” Een pasklare toepassing hiervoor heeft hij niet. Klomp probeert de contouren te schetsen van waar het om zou moeten gaan: “Waarde bestaat bij waardering. De vraag is dus wat je meeneemt in je metrics en wat je monetair maakt. De discussie hierover is belangrijk, want als het macro-economisch niet klopt, gaat er nooit iets veranderen.”

Sleutelrol finance

Om die reden speelt juist finance hierbinnen een belangrijk rol, als de afdeling die verantwoordelijk is voor de rapportages. En juist de afgelopen jaren zijn er met zaken als impact analyses of integrated reporting flink wat nieuwe initiatieven verschenen die meer in beeld willen brengen dan alleen het bedrijfseconomisch resultaat. Klomp zegt optimistisch gestemd te zijn. “In 2016 maakte ik voor mijn eerste boek een rondje langs de grote accountantskantoren. Geen enkele organisatie had metrics om maatschappelijke waarde te meten. Dit jaar heb ik het rondje opnieuw gemaakt en nu is er niet één organisatie die het niet heeft.” Vooralsnog zijn de methodes nog onvoldoende toereikend en fundamenteel, zegt Klomp. “Maar het is wel een teken aan de wand dat ze in twee jaar tijd de maatschappelijke waarde van bedrijven zijn gaan beschouwen als onderdeel van de monetaire waarde.” 

Ook in bestuurskamers komt hij voldoende mensen tegen die hun bedrijven op een meer betekenisvolle wijze willen leiden. “De wil is er wel, maar vaak kunnen bestuurders niet veranderen. Ze zitten gevangen in het systeem waarin winst en verlies leidend zijn. Ze doen laakbare dingen, omdat het goed is voor de business en ze elk kwartaal met weer betere cijfers moeten komen. Daarom moeten we dit probleem niet binnen, maar buiten het systeem oplossen.”

Geen homo economicus

Vormt de financieringsmarkt geen obstakel? Zullen aandeelhouders genoegen nemen met minder winst, ten faveure van maatschappelijke waarde? Klomp: “Op de een of andere manier hebben we onszelf wijsgemaakt dat winst het hoogst haalbare is. Terwijl je thuis ook niet naar het rendement van je investering in de studie van je kinderen gaat kijken.” Dat het om je eigen kinderen gaat, maakt volgens de bedrijfsadviseur geen verschil. “Want buitenshuis ben je dezelfde persoon als thuis.” 

Klomp wijst erop dat mensen in de kern sociale wezens zijn. “We zijn vergroeid met het idee dat we homo economicus zijn. Het idee om te handelen in eigenbelang is zo dominant geworden, dat we zijn vergeten zijn dat we toch echt homo sapiens zijn. Dat wordt de belangrijkste filosofische discussie die we met elkaar gaan voeren.”

"Economisch denken is aangeleerd"

Het Handboek Betekenisvol Ondernemen haalt internationaal onderzoek aan waaruit blijkt dat 80 procent van de mensen op zoek is naar een “betekenisvol leven”. Anderen mensen helpen is hier onderdeel van: “Die manier van denken zit in ons. Juist dat economisch denken is aangeleerd.” Dus ook aandeelhouders zullen investeren in maatschappelijke impact, denkt Klomp. Hij wijst ook op de oproep van Blackrock-bestuursvoorzitter Larry Fink aan bedrijven om niet alleen maar te denken aan hun aandeelhouders, maar ook aan de samenleving. 

Uiteindelijk levert dit denken in maatschappelijke impact ons veel meer op, dan de zoektocht naar welvaartsgroei: “We zijn steeds welvarender geworden, maar niet per se gelukkiger. Bovendien is inkomensongelijkheid toegenomen en veroorzaakt de manier waarop onze economie nu functioneert grote milieuschade. We moeten leren streven naar welzijn in plaats van welvaart.” 

Zijn boek staat vol met voorbeelden van bedrijven die zich voornamelijk op maatschappelijke waarde richten. Familiebedrijven zijn ook vaak al ver op dit gebied, zegt Klomp. Maar hoe zit het met de corporates? Ziet Klomp daar al een verandering voltrekken? Erg optimistisch is hij niet, zegt hij. Al zijn er positieve ontwikkelingen. “Unilever is goed bezig. In de VS werkt Unilever-merk Ben & Jerry’s intensief samen met de Greyston Bakery, een bedrijf waar alleen maar mensen werken met afstand tot de arbeidsmarkt. Unilever speelt een belangrijke en positieve rol in de verdere uitbreiding van de sociale bakkerij. Maar tegelijkertijd maken ze ook nog veel troep.” Het Amerikaanse outdoorbedrijf Patagonia noemt Klomp “tot het bot geëngageerd”. Danone heeft een divisie die zich inzet op maatschappelijk gebied en geen winst hoeft te maken. Klomp: "Voorbeelden zijn er. Maar het zijn wel de uitzonderingen.” 

"Iedereen steekt loftrompet over Tony Chocolonely"

In de huidige wereld is het ook lastig om vol in te zetten op purpose. Zeker aangezien Klomp gelooft dat een maximum aan purpose niet te combineren valt met maximale profit. Bovendien gaat het om een jonge markt. Er zijn nog weinig succesverhalen, zegt Klomp. “Daarom steken we allemaal de loftrompet over de Tony Chocolonely's van deze wereld. Maar het zijn nog druppeltjes op een gloeiende plaat.”

Het toegenomen bewustzijn onder consumenten zal werken als een motor achter de betekeniseconomie, zegt Klomp. “De enorme kosten van economische groei zijn in deze tijd zichtbaarder dan ooit geworden. Doordat internet informatie heeft gedemocratiseerd en de wereld transparanter is geworden weten mensen nu hoe slecht de vleesindustrie is voor het milieu is of dat je kleren gemaakt zijn door onderbetaalde werknemers.” Zijn er betere alternatieven, dan kiest men daarvoor. Verandering gaat er komen, wil Klomp zeggen. “Deze bedrijven zijn bezig de spelregels te herschrijven. Dit zijn de nieuwe disruptors. Daar ben ik van overtuigd.”

Transformatie door reporting

In oktober start de Erasmus Transformation Academy, een samenwerking tussen SMO, Reporting 3.0 en de Erasmus University. Het gaat om een programma van acht maanden dat deelnemers moet helpen bij te dragen aan de overgang naar een groene, inclusieve en open economie. Het gaat om een transformatie-opleiding, gericht op reporting. Het programma is bedoeld voor directie- of bestuursleden van organisaties of bedrijven die een verandering willen bewerkstelligen. Reporting 3.0 is een initiatief dat reporting als middel wil inzetten om onze economie te veranderen.