Tidal Wave Session CFO Day 2024: hoe lossen we de Nederlandse arbeidsproductiviteitspuzzel op?

Los van hoogtij of laagtij… in Nederland is op dit moment een sluipende ontwikkeling gaande die, vroeg of laat een bedreiging kan gaan vormen voor onze economische groei. Toch begint Ester Barendregt, hoofdeconoom van de Rabobank, haar verhaal hoopvol. Nederland is nog steeds een welvarend land met een hoog niveau van arbeidsproductiviteit. Deze staat echter onder druk. een trend die volgens haar pas echt aan de oppervlakte gaat komen bij een dalende conjunctuur.

Wat is het potentieel van een economie? Dat wordt volgens Barendregt voor een groot deel bepaald door de arbeidsproductiviteit. Maar de cijfers over onze arbeidsproductiviteit liegen er niet om. In de jaren ’90 was er in Nederland nog sprake van 1,5% groei per jaar, maar in de jaren ’10 van deze eeuw groeide onze productiviteit nog maar schamele 0,5%. Barendregt laat zien dat de prognoses voor 2030 voorspellen dat het Nederlandse BBP niet meer kan groeien, althans niet door het inzetten van extra uren werk. Dat maakt onze economische groei geheel afhankelijk van groei  in de arbeidsproductiviteit.

Maar hoe lossen we de Nederlandse arbeidsproductiviteitspuzzel op? En is dat eigenlijk wel nodig?

Dalende arbeidsproductiviteit is een probleem dat op een bepaald manier hoort bij een ‘rijpe economieën’ met een grote dienstensector, waar de productiviteit – de toegevoegde waarde per gewerkt uur – vaak lager is dan bijvoorbeeld in de industrie. Opvallend is echter dat landen rondom Nederland het beter doen dan Nederland. “Duitsland, Denemarken, Zweden, Oostenrijk, Zwitserland. Daar groeit de arbeidsproductiviteit meer, terwijl de landen op dit moment ook al een hogere productiviteitsniveau hebben.”

Ook lid worden van het CFO.nl Panel?

Als betrokken CFO kun je samen met vakgenoten invloed uitoefenen op de toekomst binnen jouw sector. Bespreek belangrijke trends, ontwikkelingen en strategieën tijdens onze online CFO.nl Panels. Geïnteresseerd in kosteloze deelname? Bezoek CFO.nl/panel voor meer informatie en sluit je aan.

Ja, ik meld me aan

Innovatie blijft achter

Tijdens haar afgeladen sessie pelt Barendregt onze achterblijvende groei af, zowel wat betreft algemene oorzaken als op het niveau van sectoren en regio’s. Hoewel Nederland minder kwakkelende bedrijven kent dan andere landen, worden we toch ingehaald waar het gaat om de groei van arbeidsproductiviteit. We zien de laatste jaren ook heel veel flexibele en zelfstandige arbeid in Nederland, terwijl de meeste toegevoegde waarde toch ontstaat in langere samenwerkingsverbanden binnen organisaties.

Verschillen in sectorstructuur spelen een bepalende rol als het gaat om dalende of stijgende arbeidsproductiviteit. Industrie en ICT scoren goed op arbeidsproductiviteit, maar Barendregt laat zien dat de werkgelegenheid in sectoren met een lagere productiviteit – denk aan de overheid en bepaalde soorten zakelijke en facilitaire dienstverlening als: beveiliging, schoonmaak, zorg, – het laatste decennium juist relatief meer is gegroeid in Nederland.
Die verschuiving betekent dat we ons economische groeivermogen op het spel zetten en minder goed op kunnen concurreren tegen het buitenland. Op de langere termijn kan hierdoor de Nederlandse werkgelegenheid onder druk komen te staan. Dalende winsten voor bedrijven en minder belastinginkomsten voor de overheid, zullen ook hun weerslag gaan hebben op collectieve uitgaven aan zorg, infrastructuur, onderwijs en sociale zekerheid.

Een neergaande spiraal ligt op de loer, want Barendregt laat zien dat we in Nederland ook nu al relatief weinig investeren in onderwijs en R&D in vergelijking met andere landen. “In de toplanden om ons heen scoort men daar echt beter op. Dat is een ontwikkeling die al een tijdje bezig is en dit houdt zeker ook wel verband met onze groei in minder arbeidsproductieve sectoren, waar ook minder wordt geïnnoveerd. Als je minder investeert in vernieuwing groeit de productiviteit ook niet.” In die zin ziet Barendregt het nieuwe coalitieakkoord op hoofdlijnen, met zorg tegemoet, omdat daar nog verder het mes wordt gezet in onderwijsuitgaven en in het Groeifonds.

Samenwerking

Is er dan helemaal geen hoop voor Nederlandse bedrijven? Barendregt ziet een aantal zeer succesvolle samenwerkingsverbanden op regioniveau: Perron038 (regio Zwolle), RoboHouse (regio Delft), TechValley (Noord-Holland) en BrainPort (regio Eindhoven), waarin bedrijven op hoog niveau samenwerken met onderwijsinstellingen om voorop te blijven lopen in technische vernieuwing. Haar tip: zoek elkaar als bedrijven op, al dan niet in innovatieclusters. Of AI nieuwe kansen gaat bieden om de arbeidsproductiviteit te verhogen? Barendregt vindt het lastig te voorspellen. “Het probleem is dat we nu naar AI kijken vanuit de wereld die we kennen. Terwijl AI straks misschien mogelijkheden gaat bieden die we niet eens kunnen overzien met de kennis van nu.”

De gewetensvraag die ze tenslotte ook aan CFO’s zelf voorlegt: wat kun je zelf doen om de arbeidsproductiviteit van je werknemers te vergroten. De oplossingen liggen dichterbij dan over het algemeen wordt aangenomen: in de dagelijkse managementpraktijk? Barendregt stelt dat het belangrijk is om eerst de basis op orde te hebben – ‘the bread and butter’. Wil je als bedrijf een vruchtbare bodem leggen voor een ecosysteem waarin innovatieve strategieën echt kunnen opbloeien, dan moet je echt investeren in je eigen werknemers. Beter management betekent meestal ook een groter verandervermogen, een inzicht dat niet alleen van waarde kan zijn voor de aanwezige CFO’s, maar voor iedereen in de boardroom.