Wat tussen 2016 en 2020 werd afgedaan als ‘de tijdelijke chaos van Trump’, blijkt achteraf slechts een voorproefje geweest van wat nog komen gaat aan willekeur en onvoorspelbaarheid. Hoe ga je hier als CFO mee om?

Terwijl je dit leest ziet de wereld er waarschijnlijk weer helemaal anders dan toen ik het stuk schreef – eind april. Nu Trump een tweede ambtstermijn is begonnen, lijkt de internationale omgeving steeds meer chaotisch. Wat tussen 2016 en 2020 werd afgedaan als ‘de tijdelijke chaos van Trump’, blijkt achteraf slechts een voorproefje geweest van wat nog komen gaat aan willekeur en onvoorspelbaarheid.
CFO’s houden meer van stabiliteit en betrouwbare prognoses. Hun traditionele taken – risicobeheersing, financiële forecasting, kostencontrole – komen onder druk in een omgeving waarin de spelregels voortdurend veranderen. Maar vandaag is onzekerheid de standaard. Vanwaar komt de chaos? Wat zijn de effecten hiervan? En hoe ga je ermee om als CFO?

Trump: Master of Chaos
Ook Trumps eerste termijn werd gekenmerkt door chaos. Zijn wispelturigheid en een gebrekkige kennis van het beleidsproces zorgden vaak voor verwarring. Een aantal medewerkers die Trumps meest ophefmakende ideeën tegenwerkten. Zo weigerde Mark Esper, de toenmalige minister van defensie, het leger in te zetten tegen protesten naar aanleiding van het overlijden van George Floyd. En herinneren wij ons nog Dokter Fauci, van het Centre for Disease Control, die niet meeging in Trumps minimalisering van de Corona-problemen? Deze tegenwerking zorgde enerzijds voor een stabieler beleid, maar ook voor veel onzekerheid over welke maatregelen effectief uitgevoerd zouden worden. Beleid leek te worden bepaald door een toevallige samenloop van omstandigheden.

“Handelstarieven worden aangekondigd, teruggetrokken en dan toch plotseling doorgevoerd – maar alles met de vermelding dat het nog kan veranderen.”

Vandaag is het anders. Trump is veel beter voorbereid, kiest zijn team exclusief op basis van loyaliteit, en er is een volledig uitgewerkt beleidsprogramma in de vorm van het door de Heritage Foundation voorbereide Project 2025. En toch is er meer chaos dan ooit tevoren. Trump tekent aan de lopende band nieuwe beleidsvoorstellen in de vorm van executive orders. Een aanzienlijk deel van die executive orders is duidelijk bedoeld om te shockeren. Voorstellen zijn vaak onduidelijk en zelfs onwettig. En Trump benoemt loyale mensen zonder dat ze ervaring of kennis hebben voor de functies die ze opnemen.
Dat heeft gevolgen voor de beleidsuitvoering. Denk maar aan oorlogsplannen die besproken worden in berichtenapps. In zijn speeches valt Trump tegenstanders persoonlijk aan en dreigt met vergelding. Hij verwerpt gevestigde normen en instituties. Hij trok de VS al terug uit de Wereldgezondheidsorganisatie en het Verdrag van Parijs. Hij doet alliantiepartners twijfelen aan de rol van de VS in de NAVO en opperde al om uit de VN te stappen.
Ondertussen lanceert hij het ene na het andere (voor ons) extravagante idee. Of het nu gaat om de annexatie van Groenland, het toe-eigenen van het Panamakanaal, het etnisch zuiveren van Gaza om er een resort van te maken, of het toevoegen van Canada als 51e staat. Elk plan wordt met veel aplomb gelanceerd. Handelstarieven worden aangekondigd, teruggetrokken en dan toch plotseling doorgevoerd – maar alles met de vermelding dat het nog kan veranderen.

Net zoals in 2014 creëert het allemaal chaos, maar vandaag lijkt het meer en meer dat chaos geen ‘gevolg is van’ maar inherent deel uitmaakt van Trumps strategie. Politicoloog Janice Stein maakt een kritisch onderscheid tussen onvoorspelbaar zijn en irrationeel zijn: “Er bestaat geen twijfel over dat Trump opzettelijk onvoorspelbaarheid berekent, chaos creëert, iedereen in het nauw drijft. Trump gebruikt chaos als onderhandelingsstrategie, als rookgordijn en om de polarisatie te vergroten.”

Chaos als onderhandelingsstrategie
Chaos onder Trump II is geen gevolg van een gebrek aan controle, maar wordt ingezet als een bewuste strategie om de tegenstander uit evenwicht te brengen. In zijn business-boeken beschrijft Trump de voordelen van onverwachte onderhandelingstactieken. Door onzekerheid en verwarring te creëren kan je de andere partij destabiliseren. De tegenpartij moet heel snel reageren en kan zijn eigen strategie niet meer volgen. Andere landen moeten heel de tijd reageren op Trumps initiatieven die ze onvoorbereid op hun bord krijgen. Zo is chaos een ‘feature’, geen ‘bug’ van Trumps handelsbeleid.
Dat lijkt wel wat op de madman-strategie die Richard Nixon gebruikte. Nixon probeerde om de leiders van vijandige communistische bloklanden te laten denken dat hij irrationeel en wispelturig was, zodat ze de VS niet zouden provoceren uit angst voor een onvoorspelbaar antwoord.
Stein merkt een belangrijk verschil op: terwijl Nixon zich richtte op irrationeel en potentieel gevaarlijk overkomen, richt Trump zich meer op onvoorspelbaarheid en strategische verstoring.

“Importeurs van kleding, elektronica en veel andere producten die uit Zuidoost Azië en China komen moeten bedenken hoe ze enorme kostenverhogingen doorrekenen.”

Flood the zone with shit – Chaos als afleiding en controle
De chaos creëert een gigantische stroom aan informatie. De pers noch de Democratische oppositie kan deze informatie-tsunami aan. Voordat een initiatief kan onderzocht worden, of voordat iemand weerwerk kan bieden, ligt er al weer een nieuw, nog extremer, decreet klaar. Alles volgens plan…
Al in 2018 vertelde de toenmalige Trump-adviseur Steve Bannon dat de Democraten niet de echte tegenstanders zijn. Het zijn de media. Die moesten aangepakt worden door ze te overspoelen met (sic) ‘shit’. Communicatie, niet om mensen te overtuigen, maar om ze desoriënteren, zo analyseert Jonathan Rauch Bannons strategie.
Analisten suggereren dat de chaos van Trump dient als een afleidingsmechanisme. Volgens een politieke analyse van Common Dreams, een progressieve denktank, is wat op waanzin lijkt gewoon een methode. “De aandachtverslindende controverses, de cultuuroorlogen, de bizarre bedreigingen en uitspraken – alles dient om de aandacht van het publiek op te eisen terwijl zijn regering een radicaal, elitair programma van kapitalistische plundering uitvoert.”

Dit strategisch gebruik van chaos leidt de aandacht af van wezenlijke beleidsveranderingen. “Het echte gevaar van het Trumpisme is niet alleen wat hij zegt en doet, maar wat hij ons belet te zien.” Deze analyse suggereert dat chaotische communicatie en controverses een rookgordijn creëren waarachter meer ingrijpende acties plaatsvinden met minder publieke aandacht. “In plaats van het debat te onderdrukken, verdrinkt Trump het in lawaai. Zijn stijl gebruikt de snelheid van de moderne media als wapen, niet om het publieke discours te verhelderen, maar om het te overweldigen.”
Door een constante stroom van controverses en headline-genererende uitspraken te creëren, maakt deze aanpak het moeilijk voor tegenstanders, media en het publiek om lang genoeg gefocust te blijven op een enkele kwestie om langdurige oppositie te ontwikkelen. Door onvoorspelbaar te blijven en voortdurend controverses te veroorzaken, domineert Trump nieuwscycli en controleert hij de richting van het verhaal. Deze voortdurende verstoring stelt hem in staat om het publieke debat herhaaldelijk te desoriënteren, waardoor hij voorkomt dat er diepgaande aandacht wordt besteed aan potentieel schadelijke kwesties, terwijl hij onderwerpen promoot die gunstig zijn voor zijn eigen belangen.

Effecten van chaos op Amerikaanse bedrijven
De directe effecten van Trumps beleid zijn duidelijk zichtbaar: verhoogde tarieven, exportbeperkingen. Productiebedrijven hebben geen idee meer wat ze voor hun onderdelen en grondstoffen zullen moeten betalen. ’s Werelds bekendste Youtuber, Mr. Beast, gaf al aan dat hij zijn chocolade (ja, hij verkoopt ook chocolade) die voor de rest van de wereld bestemd is, vanaf nu beter niet meer in de VS zal maken door de hoge invoertarieven. Importeurs van kleding, elektronica en veel andere producten die uit Zuidoost Azië en China komen (de door tarieven zwaarst getroffen regio’s) moeten bedenken hoe ze enorme kostenverhogingen doorrekenen, of hun marges verminderen.

Exportbedrijven in de VS dreigen getroffen te worden door allerlei vergeldingstarieven bij Amerika’s handelspartners. Amerikaanse bedrijven die ook in China produceren, kunnen het slachtoffer worden van nieuwe regulering of pestgedrag zoals extra strenge inspecties op het vlak van voedsel- en brandveiligheid… Dat ondervond jaren geleden de Zuid-Koreaanse supermarktketen Lotte. Inmiddels is de keten volledig weg uit China.

“Volgens een studie van het Pew Research Center (2023) beschouwt slechts 37% van de Duitsers en 32% van de Fransen de VS nog als een ‘betrouwbare partner’ in internationale samenwerking.”

Impact op CFO’s wereldwijd
Maar wat is de wereldwijde impact van de chaos en de onzekerheid die Trump creëert? Project 2025 is een plan, opgezet door de conservatieve Heritage Foundation, dat voorziet in het herstructureren van de Amerikaanse federale overheid. De bedoeling? Meer macht bij de uitvoerende macht, het ontmantelen van onafhankelijke agentschappen, het ondergraven van regulerende instellingen zoals de Federal Trade Commission of de Securities and Exchange Commission. Voor CFO’s wereldwijd betekent dit een verhoogd risico op arbitraire regelgeving, selectieve rechtshandhaving en politieke beïnvloeding van markten.
Stel: je bedrijf krijgt via een joint venture toegang tot de Amerikaanse markt, maar een toekomstige Amerikaanse administratie vindt je aandeelhouder of sector ‘strategisch problematisch’. Plots komen vergunningen, belastingvoordelen of contractrechten onder druk. De Verenigde Staten waren lang de hoeksteen van het westerse economische en veiligheidssysteem. Voor CFO’s betekende dit voorspelbaarheid, rechtszekerheid en een aantrekkelijk investeringsklimaat dat mede door de VS werden gegarandeerd. Maar sinds 2016 is die zekerheid aan het afbrokkelen. De ene administratie draait de ander volledig terug. Beleidscontinuïteit lijkt eerder uitzondering dan regel.

Volgens een studie van het Pew Research Center (2023) beschouwt slechts 37% van de Duitsers en 32% van de Fransen de VS nog als een ‘betrouwbare partner’ in internationale samenwerking. Het World Justice Project liet in 2023 zien dat het vertrouwen in de rule of law in de VS significant is gedaald ten opzichte van 2015.
De onzekerheid creëert voor in Amerika actieve bedrijven grote uitdagingen. Kunnen automobielproducenten nog rekenen op hun Mexicaanse en Canadese toeleveringsketens, of moeten ze nog meer productie naar Amerika halen? En wat als de tarieven dan toch plotseling verdwijnen? De chaos die Trump creëert in het handelsbeleid ondergraaft zo ook een van zijn doelstellingen: investeringen en jobs terughalen naar de VS. Een nieuwe fabriek bouwen is een lange-termijn beslissing. Dat kan je niet doen als reactie op een beleidsmaatregel die op korte termijn al weer helemaal kan veranderen.

Lees ook op CFO.nl: Zijn CFO’s goed genoeg voorbereid op geopolitieke disruptie?

What about de Nederlandse CFO?
De onzekerheid en chaos die het gevolg zijn van de tweede regering van Trump hebben ook grote gevolgen voor Nederlandse bedrijven en hun CFO’s. De onvoorstelbaarheid maakt het moeilijk om de marktomstandigheden in de VS te voorspellen, de gevolgen in te schatten van verstoorde handelsstromen, beslissingen te nemen voor nieuwe investeringen in Europa of in de VS. Deze onzekerheid leidt tot een voorzichtiger aanpak, waarbij veel Nederlandse bedrijven mogelijk belangrijke investeringen uitstellen of terugschroeven. Het chaotische beleidsklimaat draagt ook bij aan een verhoogde volatiliteit op de financiële markten, wat Nederlandse bedrijven beïnvloedt door:

• Valutaschommelingen: onvoorspelbare verschuivingen in de EUR/USD wisselkoers bemoeilijken financiële planning en risicobeheer.
• Onzekerheid over rentetarieven: Het potentieel voor divergerend monetair beleid tussen de ECB en de Fed zorgt voor extra complexiteit in financieringsbeslissingen.

Tot slot is er ook steeds meer onzekerheid over welke regels er gelden voor bedrijven in de VS. Uitvoerende agentschappen die verantwoordelijk zijn voor implementatie (en vaak interpretatie) van de regels worden ondergraven, ge-DOGED, of zelfs volledig afgeschaft. Advocatenkantoren die voor de verkeerde partijen hebben gewerkt (lees: Trump-tegenstanders) krijgen de wind van voren en wordt het leven moeilijk gemaakt.

Summer School 2025 'Lef en moedig voorwaarts' | 16-18 juli, KNVB Campus

Versterk je denkkracht, handelingsvermogen en veerkracht tijdens drie intensieve zomerdagen. Samen met 7 top-experts onder leiding van oud-CFO van Ajax Jeroen Slop duik je in de actuele uitdagingen binnen én buiten finance. Voor ervaren financials die hun leiderschap willen aanscherpen.

Bekijk het programma | Meld je aan