De Socratische vragen van een commissaris

Door Antje Kuilboer-Noorman

Het vervullen van de rol van commissaris is voor CFO’s een zeer waardevolle ervaring. Het beoefenen van afstand en nabijheid en het stellen van goede vragen in plaats van het geven van antwoorden, voegen een nieuwe dimensie toe aan de persoon en bestuurder. 

“Wat is onze ambitie met deze investering?” of ook “Wat is duurzaamheid voor onze organisatie?” en “Wat is eigenlijk transparantie naar onze stakeholders?” zijn vragen die een commissaris of toezichthouder stelt aan de bestuurder(s), wanneer tijdens de vergadering nieuwe plannen of de onderbouwing voor een besluit worden toegelicht. Natuurlijk wordt heel indringend gekeken naar de instrumentele werkelijkheid op basis van de vergaderstukken – begrotingen en rapporten – om de goede afwegingen voor besluitvorming gezamenlijk te toetsen. Maar bovenal is het van belang dat ook tijd wordt genomen om de meer fundamentele werkelijkheid en gevolgen van beleid te bespreken. Het socratische gesprek met strategie, lange termijn waardecreatie, continuïteit van de organisatie en welbevinden van de medewerkers in ogenschouw. Het mooiste van commissaris zijn, is wel het op enige afstand kunnen meekijken en meedenken in de grote lijnen waarlangs een organisatie zich ontwikkelt, te kunnen helpen vormgeven en realiseren. 

Maar zeker niet alleen van een afstand. De betrokkenheid van de raad van commissarissen kenmerkt zich ook door een nabijheid. Bij ad hoc gebeurtenissen, wanneer zich plotselinge omstandigheden voordoen die impact kunnen hebben op deze uitgezette lijnen. Dan is de raad aanwezig, beschikbaar en komt zo nodig direct in actie. Klankbord en vangnet voor de bestuurder(s) in roerige tijden. 

Boardroom dynamics
Op mijn veertigste werd ik voor het eerst benoemd tot commissaris, bij een familiebedrijf in groottransport. En al snel daarna in dat jaar ook bij een publiek-private structuur NV in de afvalverwerking. In beide raden was ik nog de enige vrouw en daarnaast ook de jongste. Ik bracht diversiteit en verandering, een ander perspectief, mee. Met effect, zowel op de inhoud als in de dynamiek. Waar de andere leden van de raad de prestaties van de bestuurder bespraken in een evaluatie, besprak ik het gedrag. Een ‘eye opener’ die het bewustzijn van het effect daarvan in de organisatie blootlegde. 

In die boardroom is veel dynamiek. Die van de organisatie zelf, tussen de bestuurder(s) of directie en het eigen team aan leidinggevenden, de dynamiek tussen de toezichthouders en bestuurder(s), maar ook de dynamiek in de raad van commissarissen zelf. Tijdens de vergaderingen geven die dynamieken kleur en inhoud aan het gezamenlijke gesprek. Waarbij een positieve flow van aandacht en betrokkenheid, wanneer deze in goede samenhang bewegen vanuit goedwillende intenties en ambities, leidt tot accelaratie en excelleren ten dienste van de organisatie. 

Juist die boardroom dynamics, de afstand en nabijheid beoefenen, het stellen van de goede vragen in plaats van het geven van de antwoorden, maken het commissaris of toezichthouder zijn tot een bijzondere functie. Het gaat daarbij niet om wat jij presteert of levert, maar om wat je bijdraagt aan het geheel. Al vrij snel ontdekte ik dat deze nieuwe rol in mijn portfolio, naast hands-on ad interim rollen en mijn adviespraktijk, een persoonlijke ontwikkeling teweeg bracht waar ik me vooraf niet zo zeer bewust van was.  Door het toepassen van je kennis en ervaring in de rol van, of beter nog vanuit het perspectief van, de toezichthouder, waarbij je niet de uitvoerder bent, leerde ik een nieuwe dimensie en aandacht vorm toe te passen in mijn ‘day-job’ activiteiten. Meer rust en geduld, minder ego, en vooral ook het meer vertrouwen durven hebben in het effect van gezamenlijke inbreng en aanzet. Vaak zeg ik dat ik opnieuw verliefd ben geworden op het uitvoeren van mijn advies- en interimwerk, omdat deze nieuwe dimensie me zoveel leert en helpt om een betere adviseur te worden. Op gebied van communicatie en samenwerking, maar ook zeker op gebied van persoonlijke ontwikkeling en zelfreflectie, wat ik direct ook kon toepassen. Een verrijking dus.

Beroepsfilosofie
Er is veel beweging in het commissaris- en toezicht landschap de afgelopen jaren. Zo werd de aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid steviger benoemd, zijn de regels en richtlijnen scherper geduid door de Governance Code en is meer diversiteit in de boardrooms een veel besproken onderwerp. Diversiteit realiseren zie ik niet alleen in het benoemen van meer vrouwen, maar ook vooral door verschillen in leeftijd, expertise en culturele achtergrond in de raden op te nemen. Meer IT-kennis, meer ervaring in nieuwe vormen van werken en samenwerken, meer besef van en gevoel bij de veranderingen in het bedrijfseconomische denken, zijn enorm van belang.

Ook in de accountancy sector is veel beweging gaande. Op verschillende manieren ben ik als professional outsider bij die beweging en verbetering betrokken, zowel aan de tech-innovatie zijde, als aan de beroepsfilosofische kant van het accountantsberoep. Twee uitersten allicht, maar zelf zie ik dat niet zo. In de controle van de toekomst zie ik juist de rol van de CFO en die van de externe accountant met de nodige verschuivingen, enorm veranderen door gebruik van AI, machine learning en continuous monitoring. Door groeiend gebruik van technologie en volledig automatische dataverwerking, zal het mensenwerk dat in mijn beleving toch een wezenlijk onderdeel is en blijft bij audits en financiële analyses, ook een ontwikkeling van de beroepsfilosofie noodzakelijk maken. De professioneel-kritische houding, objectiviteit, integriteit, waarheid, het algemeen belang en een professioneel bewustzijn, de fundamentele waarden van de beroepsgroep, verdienen daarbij ook aandacht, verdieping en verankering. 

Het is dan ook niet zonder reden dat ik graag zie dat meer jonge financials, accountants in business, CFO’s en CIO’s al tijdens hun actieve carrièrefase beginnen met toezichthouden. Om hun actuele kennis en ervaring toe te voegen aan de organisaties en bedrijven in onze samenleving en bij te kunnen dragen aan de ontwikkeling van onze maatschappij, cultuur en economie. Maar ook zeker voor het cadeautje aan zichzelf in een next level van persoonlijke ontwikkeling. Beter inzicht in de keten krijgen en vanuit verschillende perspectieven je expertise kunnen toepassen, is waardevol en zinvol. Graag lever ik daar onder andere door het geven van commissaris trainingen aan financials actief een bijdrage aan.  

Mr. drs. Antje Kuilboer-Noorman is meervoudig commissaris en ad interim bestuurder, zowel in publiek-private als commerciële omgeving. Als zelfstandig professional, jurist en econoom met ruim 20 jaar ervaring, is zij graag met veel verschillende werkvormen bezig en heeft een voorkeur voor complexe dossiers. Naast toezicht houden, adviseert zij midden- en groot MKB ondernemers en fungeert regelmatig als tijdelijk bestuurder of crisismanager. Filosoferen, onderzoeken en schrijven behoren ook tot haar passies, met name wanneer het haar affiniteit met accountancy en financials betreft. Haar artikelen en columns staan op accountant.nl. Vanaf september 2020 is zij ook docent aan Business University Nyenrode in het nieuwe vak Beroepsfilosofie voor accountants.