Door: Frank Erkens, Partner Holland Integrity Group – Costas Constantinou, Partner Oaklins Valuation Advisory

Geen governance, interne controle of audit kan volledig voorkomen dat fraude plaatsvindt. Zelfs een zorgvuldig georganiseerde onderneming kan hierdoor worden getroffen, veelal onverwachts. Wanneer fraude aan het licht komt, zijn de gevolgen doorgaans ingrijpend en verstrekkend: liquide middelen zijn verdwenen of blijken nooit te hebben bestaan, vertrouwen is ernstig geschaad, reputaties lopen aanzienlijke schade op en de toegang tot kapitaal kan vrijwel onmiddellijk wegvallen.

In dergelijke omstandigheden rust op CFO’s niet alleen de taak om de directe financiële gevolgen te beheersen, maar tevens om de organisatie te stabiliseren, het vertrouwen van stakeholders te herstellen en een route naar herstel uit te stippelen. Een van de zwaarste uitdagingen betreft het beperken van de schade aan de waarde van de onderneming en het waarborgen van toegang tot kapitaal.

Leadership in Finance Summit | Expeditie CFO

De wereld verandert. Onvoorspelbaar. Complex. Vol risico’s én kansen. Juist nu vraagt leiderschap méér dan alleen cijfers. Het vraagt visie. Lef. Kompas. Tijdens 𝗘𝘅𝗽𝗲𝗱𝗶𝘁𝗶𝗲 𝗖𝗙𝗢 gaat een selecte groep CFO’s het avontuur aan door een landschap vol onzekerheid. Geen standaard conferentie,  een dag vol reflectie, strategische verdieping en inspiratie.

Reserveer jouw ticket

In dit proces vervullen onafhankelijke deskundigen een cruciale rol.

Forensische onderzoekers en waarderingsspecialisten brengen helderheid in tijden van onzekerheid. Zij ondersteunen CFO’s bij het reconstrueren van gebeurtenissen, het blootleggen van wangedrag, het traceren en terughalen van verdwenen middelen, het onderbouwen van causaliteitsanalyses en het kwantificeren van financiële verliezen. Hun werk versterkt de juridische positie van de onderneming, toont een serieuze en proportionele reactie op de fraude en stelt het management in staat om de volledige omvang van de financiële, juridische en reputatierisico’s in kaart te brengen.

Het herkennen van fraude

Fraude binnen ondernemingen is een vorm van opzettelijke misleiding, doorgaans gepleegd door individuen binnen de organisatie met als doel een onwettig of onethisch voordeel te behalen. Anders dan fouten of nalatigheid is fraude een bewuste handeling. Vaak begint het kleinschalig, maar indien het niet tijdig wordt onderkend en gestopt, kan het uitgroeien tot een ernstig probleem, resulterend in substantiële financiële verliezen, juridische aansprakelijkheid en blijvende reputatieschade voor zowel de onderneming als de betrokken individuen.

Veelvoorkomende verschijningsvormen zijn onder meer:

• Onjuiste financiële verslaggeving, zoals het overdrijven van omzet, het verbergen van verplichtingen of het bewust laag inschatten van kosten teneinde stakeholders te misleiden.
• Onrechtmatige toe-eigening van activa, waaronder onjuiste declaraties, fictieve aankopen of diefstal, hetgeen rechtstreeks de winstgevendheid en financiële positie ondermijnt.
• Omkoping en corruptie, zoals het aanbieden of aannemen van steekpenningen of gunsten om contracten te verkrijgen of voorkeur te genieten, hetgeen doorgaans leidt tot sancties, boetes en aanzienlijke reputatieschade.
• Aanbestedingsfraude, waarbij medewerkers prijzen manipuleren, nepleveranciers creëren of samenspannen met derden om het inkoopproces te manipuleren.

In al deze gevallen ondermijnt fraude het vertrouwen, verstoort zij de operationele processen en vormt zij een directe bedreiging voor de waarde van de onderneming.

Impact van fraude op ondernemingswaarde

Het onthullen van ernstige fraude kan een “keizer-zonder-kleren”-effect teweegbrengen: een onderneming die lange tijd als veelbelovend werd beschouwd, wordt plotseling van haar geloofwaardigheid ontdaan, waardoor zwaktes zichtbaar worden die jarenlang verborgen bleven achter een zorgvuldig geconstrueerde façade.

De onzekerheid die gepaard gaat met fraude versterkt doorgaans de negatieve impact op de ondernemingswaarde. Wanneer wangedrag wordt blootgelegd, beschikken investeerders en andere stakeholders zelden over een volledig beeld. Onduidelijkheid over de duur, de omvang en de juridische en financiële consequenties leidt tot voorzichtigheid en wantrouwen. Het vertrouwen van beleggers kan in korte tijd volledig verdampen, aandelen kunnen massaal worden verkocht en beurskoersen dalen vaak abrupt. Toegang tot de kapitaalmarkt kan binnen enkele dagen verdwijnen, waardoor een faillissement onontkoombaar kan worden.

Lees ook op CFO.nl: Fraudezaak rondom CFO Welten Groep benadrukt belang van governance en due dilligence

De fraude bij Wirecard en het faillissement dat hierop volgde, illustreert dit treffend: de ontdekking van 1,9 miljard euro aan ontbrekende liquide middelen deed het vertrouwen in één nacht verdwijnen, legde een grootschalige fraude bloot en bracht jaren aan financiële verslaggeving in diskrediet. Het wegvallen van vertrouwen bij Wirecard – evenals bij Imtech en vele andere ondernemingen – laat zien hoe snel waarde kan verdwijnen wanneer geloofwaardigheid verloren gaat.

De reputatieschade verergert de gevolgen: klanten wenden zich af en ondernemingen worden uitgesloten van aanbestedingen en samenwerkingsverbanden. Leiderschapswisselingen en strengere toezichtmaatregelen vergroten soms ook nog de situatie.

Toch is herstel mogelijk. Ahold, dat in 2003 bijna 1 miljard euro aan te hoog opgevoerde winst moest corrigeren, herstelde snel door de leiding te vervangen, de governance te versterken en opnieuw het vertrouwen van beleggers te winnen. Vandaag de dag behoort het tot de grootste retailers in Europa. Siemens bewandelde een vergelijkbare weg: na onthullingen van grootschalige corruptie verving het concern de top, herzag het de beloningssystemen en versterkte het de klokkenluidersbescherming, waarna het publieke vertrouwen zich herstelde.

De les voor CFO’s is helder: hoewel fraude de ondernemingswaarde aanzienlijk kan aantasten, kan snel, transparant en doortastend handelen het vertrouwen herstellen en de basis leggen voor duurzaam herstel.

Lees ook op CFO.nl: Frank Erkens (Holland Integrity Group): “Voor een succesvolle aanpak van fraude is het essentieel om verder te kijken dan interne systemen.”

Fraudeonderzoek: basis voor strategische besluitvorming en herstel

Wanneer fraude binnen een organisatie aan het licht komt, worden CFO’s geconfronteerd met directe en complexe beslissingen over de wijze van reageren en herstellen. Een snel en grondig onderzoek vormt een essentiële eerste stap, aangezien feiten doorslaggevend zijn. Het doel van een dergelijk onderzoek is in eerste instantie niet de voorbereiding van een gerechtelijke procedure, maar het verzamelen van betrouwbare informatie die als fundament kan dienen voor kritieke bedrijfsbeslissingen.

Een forensisch onderzoek vangt doorgaans aan met een duidelijke afbakening van de doelstellingen: het vaststellen van feiten, het identificeren van oorzaken, het aanwijzen van betrokkenen en het bepalen van de financiële impact. Professionele forensische onderzoekers – met expertise op financieel, juridisch, technisch en operationeel terrein – reconstrueren systematisch de gebeurtenissen aan de hand van interne documentatie, financiële analyses, digitaal onderzoek en interviews. Omdat interne informatie vaak slechts een beperkt beeld oplevert, gaan onderzoekers tevens op zoek naar externe informatie, zoals bankgegevens, eigendomsinformatie en andere veel internationale sporen.

Voor CFO’s vormen deze bevindingen de essentiële feitelijke basis voor strategische besluitvorming. Besluiten omtrent personele maatregelen, governance-aanpassingen, meldingen aan toezichthouders, communicatie richting stakeholders en interne beheersmaatregelen zijn sterk afhankelijk van de duidelijkheid en nauwkeurigheid van een dergelijk onderzoek. Onvoldoende of gebrekkige onderzoeken laten CFO’s achter met een onvolledig inzicht, hetgeen de onzekerheid vergroot en de kans op verkeerde beslissingen – met verergering van financiële en reputatieschade – aanzienlijk doet toenemen.

De daadwerkelijke waarde van een effectief fraudeonderzoek ligt in het vermogen om CFO’s te voorzien van gedetailleerde en betrouwbare inzichten die noodzakelijk zijn voor geïnformeerde en doortastende besluitvorming. Juridische procedures kunnen onderdeel vormen van de strategie, maar zijn slechts één instrument binnen een bredere aanpak die gericht is op het herstellen van de integriteit van de onderneming, het stabiliseren van de bedrijfsvoering, het herwinnen van vertrouwen van stakeholders en het beperken van blijvende schade aan de onderneming.

Juridische aansprakelijkheid en schadevergoedingen

Terwijl CFO’s trachten de gevolgen van fraude te beperken, zien zij zich vaak geconfronteerd met een reeks juridische en financiële consequenties: civiele schadevergoedingen, sancties van toezichthouders en soms strafrechtelijke vervolging van bestuurders en medewerkers. Dit stelt CFO’s voor de uitdaging de onderneming zodanig financieel te positioneren dat deze de gevolgen van juridische procedures kan dragen.

Civiele schadevergoedingen zijn in beginsel bedoeld om benadeelde partijen te compenseren, waaronder:

1. Aandeelhouders, vanwege de waardedaling van hun beleggingen.
2. Kredietverstrekkers, voor verliezen ten gevolge van misleidende financiële informatie.
3. Zakelijke partners, bij wie contractuele afspraken door de fraude niet zijn nagekomen.

Reële casussen illustreren de omvang van de risico’s: het emissieschandaal bij Volkswagen resulteerde in meer dan 30 miljard euro aan boetes, terugkoopverplichtingen en juridische schikkingen. Bij Tyco International leidde het misbruik van ondernemingsmiddelen door bestuurders tot aanzienlijke verliezen voor aandeelhouders.

In sommige jurisdicties, met name in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, kan een onderneming tevens geconfronteerd worden met hoge boetes: aanvullende sancties die tot doel hebben toekomstig wangedrag te ontmoedigen. Zo betaalde SBM Offshore ruim 800 miljoen dollar ter afwikkeling van corruptieonderzoeken in de Verenigde Staten, Nederland en Brazilië.

Lees ook op CFO.nl: Costas Constantinou (Oaklins): Wanneer krantenkoppen de markten sneller doen bewegen dan winstcijfers

De rol van deskundigen: strategische bondgenoten van de CFO

Wanneer CFO’s zich in een neerwaartse spiraal bevinden en onder druk staan van investeerders, toezichthouders, media en interne belanghebbenden, wenden zij zich veelal tot externe deskundigen voor ondersteuning. Juridisch adviseurs, communicatieadviseurs, forensische onderzoekers en waarderingsspecialisten spelen een essentiële rol bij het beheersen van de gevolgen. Zij dragen bij aan het blootleggen van de oorsprong van de fraude, het kwantificeren van de financiële impact en het mitigeren van reputatierisico’s.

Forensische onderzoekers richten zich op het identificeren van signalen van misleiding, zoals opgeblazen omzetten, fictieve activa of overdreven waarderingen. Naast dit onderzoek ondersteunen waarderingsspecialisten CFO’s bij het begrijpen van de potentiële omvang van de schade. Zij berekenen schade op basis van geloofwaardige, plausibele en juridisch verdedigbare ‘but-for’-scenario’s – de hypothetische situatie waarin de fraude zich niet zou hebben voorgedaan.

In tijden van onzekerheid bieden een grondig forensisch onderzoek en een onafhankelijke schadeanalyse de noodzakelijke duidelijkheid, waarmee CFO’s risico’s beter kunnen inschatten, kunnen overleggen met toezichthouders en zich adequaat kunnen voorbereiden op gerechtelijke procedures of schikkingen.

Conclusie

Fraude kan aanvankelijk ontstaan uit één enkel bedrieglijk handelen, maar de gevolgen kunnen verstrekkend zijn. Van instortende aandelenkoersen tot omvangrijke rechtszaken – de schade beperkt zich zelden tot enkel financiële gevolgen. Er zijn echter talrijke voorbeelden van ondernemingen die zich wisten te herstellen door tijdig en doortastend op te treden, de juiste deskundigheid in te schakelen en transparant te communiceren.

Fraude vormt een directe bedreiging voor de waarde van de onderneming. Indien fraude wordt vermoed of vastgesteld, doen CFO’s er verstandig aan om tijdig forensische deskundigen in te schakelen. Wanneer fraude heeft plaatsgevonden, is het essentieel om de omvang van de potentiële schade volledig te begrijpen. Deze stappen ondersteunen zowel de operationele als de juridische strategie, bieden een duidelijke routekaart richting een mogelijke schikking en dragen bij aan effectief stakeholdermanagement.

Cultuur: hindernis of hefboom?

Waar mensen samenwerken ontstaat cultuur, cruciaal voor succes van verandering en leiderschap. In deze cursus leer je cultuur herkennen, duiden en inzetten in jouw organisatie. Met psychologische inzichten en praktijkvoorbeelden krijg je handvatten om samenwerking, inclusie en diversiteit te versterken. Speciaal voor controllers, accountants en financials die teams en processen begeleiden.

Bekijk de cursus