Fraude stelt financiële professionals, zoals CFO’s, financieel directeuren en controllers, vaak voor ongemakkelijke en onzekere uitdagingen. Veelal ontstaat pas achteraf duidelijkheid over de aard en omvang van onregelmatigheden en de betrokkenheid van individuen, waardoor het vertrouwen in collega’s en de effectiviteit van de interne organisatie gedurende het onderzoek (tijdelijk) kan worden aangetast. Veel professionals worstelen in zo’n situatie met terechte vragen over oorzaak, aansprakelijkheid en vervolgstappen.

De kern van dit probleem ligt bij de aard van fraude en inherente beperkingen zoals informatieasymmetrie, fragmentatie van gegevens en strategisch informatiebeheer. Bij fraude wordt opzettelijk een onjuiste en/of onvolledige voorstelling van zaken gegeven met het oogmerk om onrechtmatig voordeel te behalen. Fraudeurs benutten deze beperkingen om te voorkomen dat hun onrechtmatig handelen ontdekt worden. Deze beperkingen creëren onzekerheid over wat er precies is gebeurd, hoe dit kon gebeuren en vooral waarom interne kennis vaak ontoereikend is om fraude tijdig te herkennen en effectief aan te pakken.

Bewust omgaan met onzekerheid
Fraude is geen eenduidig fenomeen. Integendeel, financiële onregelmatigheden en fraudepraktijken kenmerken zich juist door een enorme diversiteit in methoden, verschijningsvormen en betrokken partijen. Of het nu gaat om verduistering, corruptie, valsheid in geschrifte, witwassen, cybercrime of boekhoudfraude, elke vorm vraagt een andere benadering. Bovendien kunnen fraudegevallen variëren van relatief eenvoudig tot uiterst complex, waarbij gebruik wordt gemaakt van internationale structuren en juridische constructies die moeilijk te doorgronden zijn. Dit brede scala maakt het onmogelijk om binnen het bestek van dit korte artikel één duidelijk en representatief voorbeeld te geven. Voor een gedegen inzicht in de verschillende fraudescenario’s en hoe hiermee om te gaan, verwijzen we daarom naar de vele publicaties, zowel vakliteratuur als persartikelen, die uitgebreide casuïstiek en analyses bevatten van fraudezaken.

Dit artikel schetst in drie stappen hoe financiële professionals met onzekerheid over fraude kunnen omgaan. Ten eerste door bewustwording van de genoemde inherente beperkingen en hoe deze effectief fraudemanagement bemoeilijken. Vervolgens door reflectie op de grenzen van de eigen kennis, en op het belang van het tijdig betrekken van externe deskundigheid. Tot slot biedt het artikel concrete houvast voor een daadkrachtige aanpak bij indicaties van fraude. Zo wordt duidelijk waarom het antwoord op fraude niet alleen binnen, maar ook buiten de eigen onderneming gezocht moet worden.

Lees ook op CFO.nl: Fraudezaak rondom CFO Welten Groep benadrukt belang van governance en due dilligence

Bewustzijn: waarom fraude zo lastig te detecteren is
Wanneer een onderneming geconfronteerd wordt met een vermoeden van onregelmatigheden, dringt zich onmiddellijk één vraag op: waarom hebben we dit niet eerder gezien? Professionals beseffen dan al snel dat het ontdekken van fraude méér vereist dan uitgebreide handboeken en goede interne controle. De kern van het probleem ligt in inherente beperkingen op het gebied van informatie, kennis en inzicht. Fraudedetectie wordt ernstig bemoeilijkt door drie samenhangende factoren: informatieasymmetrie, informatiefragmentatie en strategisch informatiebeheer.

Informatieasymmetrie betekent dat de interne fraudeur altijd over een voorsprong beschikt. Hij weet vaak precies wat er gebeurt, hoe het gebeurt, en vooral hoe hij dit verborgen moet houden. Financiële professionals daarentegen vertrouwen noodgedwongen op gefilterde, intern aangeleverde informatie. Juist deze interne gegevens zijn veelal door fraudeurs zorgvuldig gemanipuleerd of selectief gepresenteerd, wat zorgt voor een structurele achterstand. Traditionele controles gaan immers impliciet uit van betrouwbare informatie, terwijl juist die informatie bij fraude bewust is gemanipuleerd.
Daarnaast worden professionals geconfronteerd met informatiefragmentatie. Cruciale gegevens zijn zelden centraal beschikbaar, maar verspreid over afdelingen, systemen en entiteiten binnen én buiten de onderneming. Hierdoor ontbreekt een volledig en samenhangend beeld. Fragmentatie zorgt er ook voor dat afwijkingen eerder als incidenten worden gezien, zoals invoer- of systeemfouten, of marktproblemen, waardoor belangrijke indicaties van fraude te lang niet onderkend worden.

“Fraudedetectie is een kennisprobleem. Het gaat niet alleen om wat je weet, maar vooral om bewustzijn van wat je níet weet of níet kunt weten binnen de onderneming zelf.”

Tot slot vormt strategisch informatiebeheer een grote uitdaging. Fraudeurs anticiperen actief op interne controles en audits, en creëren schijnbaar correcte processen, documentatie en autorisaties. Hun aanpak sluit precies aan bij wat interne controle vertrouwt: formele juistheid en consistentie. Deze geconstrueerde werkelijkheid maakt het buitengewoon lastig om misleiding, met name in de vorm van onvolledige informatie, te herkennen, ook voor ervaren financiële professionals. Onderzoek toont aan dat accountants bij jaarrekeningcontroles met vergelijkbare uitdagingen worstelen; fraude wordt regelmatig pas achteraf ontdekt, ondanks zorgvuldig uitgevoerde audits.

Fraudedetectie is een kennisprobleem. Het gaat niet alleen om wat je weet, maar vooral om bewustzijn van wat je níet weet of níet kunt weten binnen de onderneming zelf. Dit besef is cruciaal. Professionals die dit erkennen, weten dat effectieve fraudebestrijding niet alleen vraagt om scherpere interne procedures, maar vooral om het tijdig inzetten van gespecialiseerde kennis en onderzoeksmiddelen om de inherente beperkingen inzichtelijk te maken.

“Hypocognitie, het gebrek aan conceptuele kennis over mogelijke fraudescenario’s, creëert ‘blinde vlekken’.”

Reflectie: de grenzen aan interne kennis en inzichten
Nu duidelijk is dat fraudedetectie een fundamenteel kennisprobleem vormt, is reflectie op de grenzen van de eigen interne kennis en inzichten noodzakelijk. Financiële professionals vertrouwen binnen ondernemingen vooral op gebruikelijke interne controles, analyses en rapportages. Hoewel effectief bij reguliere bedrijfsrisico’s, schieten deze middelen tekort zodra het gaat om subtiele, bewust verhulde fraudepraktijken. Dit tekort ligt niet zozeer aan de ervaring, maar aan het ontbreken van specialistische kennis en inzicht in fraudepatronen.

Daarnaast zijn financiële en andere professionals kwetsbaar voor cognitieve valkuilen zoals confirmation bias en hypocognitie. Confirmation bias leidt ertoe dat professionals geneigd zijn de gepresenteerde informatie vooral te interpreteren op een manier die aansluit bij hun bestaande overtuigingen en verwachtingen. Hierdoor kunnen ogenschijnlijk betrouwbare documenten of autorisaties ertoe leiden dat verder onderzoek of kritische vragen achterwege blijven. Hypocognitie, het gebrek aan conceptuele kennis over mogelijke fraudescenario’s, creëert ‘blinde vlekken’. Financiële professionals herkennen daardoor indicaties van fraude, zoals onvolledige gegevens, onvoldoende, simpelweg omdat deze scenario’s buiten hun reguliere referentiekader vallen.

Als ondernemingen niet bewust reflecteren op deze interne kennisgrenzen, ontstaat bovendien het gevaar van oversimplificatie. Fraude wordt dan ten onrechte gezien als iets wat eenvoudig kan worden gedetecteerd door afwijkingen in financiële cijfers of formele autorisaties. Deze simplificatie zorgt voor een vals gevoel van controle, terwijl fraude in werkelijkheid diep verweven kan zijn in normale processen en schijnbaar consistente gegevens. Dit vergroot het risico op langdurige onopgemerkte fraude, met mogelijk aanzienlijke financiële en reputatieschade als gevolg.
Gezien deze beperkingen moeten financiële professionals zich ervan bewust zijn dat de oplossing vrijwel altijd buiten de eigen onderneming ligt. Reguliere interne controle vertrouwt impliciet op de betrouwbaarheid van de interne gegevens, terwijl fraude juist strategisch inspeelt op die aanname door gegevens actief te manipuleren en te verbergen. Daarom is externe specialistische kennis en ervaring noodzakelijk. Professionele onderzoekers hanteren een expliciet andere aanpak, gericht op zowel verificatie als falsificatie. Zij zoeken actief naar de bredere context en ontbrekende informatie. Tijdige inzet van externe deskundigheid zorgt voor een essentieel tegenwicht tegen de inherente beperkingen van interne kennis en controle. Dit versterkt aanzienlijk het vermogen om fraude vroegtijdig te signaleren, waardoor ondernemingen schade effectief kunnen beperken.

“Fraudeurs gebruiken bij complexere vormen van fraude vaak entiteiten, dienstverleners, en financiële en juridische infrastructuren die buiten het directe zichtveld en bereik van de onderneming vallen.”

Praktische houvast: effectieve aanpak door interdisciplinaire inzet van specialisten
Nu duidelijk is dat financiële professionals geconfronteerd kunnen worden met inherente beperkingen in hun kennis en de noodzaak van externe expertise onderkennen, ontstaat de vraag hoe deze externe deskundigheid in de praktijk effectief ingezet kan worden. Voor een succesvolle aanpak van fraude is het essentieel om verder te kijken dan interne systemen alleen. Professionele onderzoekers beschikken over kennis en ervaring om toegang te krijgen tot informatie die buiten de eigen onderneming ligt. Dit vraagt om maatwerk, waarbij een interdisciplinair team van financiële, juridische, technische en operationele specialisten nauw samenwerkt om fraude grondig bloot te leggen. Helaas leert de praktijk nog vaak dat een monodisciplinaire benadering door een onderzoeker cruciale elementen van de fraude onopgemerkt laat; simpelweg omdat de onderzoeker de kennis ontbeert om bepaalde zaken te zien.

Hoewel de oorzaak van fraude binnen de onderneming ligt, bevindt de oplossing zich doorgaans daarbuiten. Fraudeurs gebruiken bij complexere vormen van fraude vaak entiteiten, dienstverleners, en financiële en juridische infrastructuren die buiten het directe zichtveld en bereik van de onderneming vallen. Daarom is het essentieel om onder meer juridische middelen, zoals bewijsbeslag, het doen van strafrechtelijke aangifte of het houden van voorlopige getuigenverhoren, doelgericht in te zetten om toegang te krijgen tot deze externe informatie. Professionele onderzoekers werken hiervoor nauw samen met gespecialiseerde advocaten, zodat zij op basis van interne bevindingen een rechter of officier van justitie ervan kunnen overtuigen dat externe bewijsvergaring noodzakelijk en gerechtvaardigd is. Daarbij worden alle processuele voorwaarden nauwgezet in acht genomen, zodat het verzamelde bewijs niet alleen overtuigend is, maar ook juridisch bruikbaar.
Financiële professionals doen er verstandig aan vroegtijdig met professionele onderzoekers te reflecteren, omdat zij beschikken over de benodigde kennis en ervaring om interne en openbare gegevens te verzamelen en te voldoen aan de geldende juridische eisen die nodig zijn voor het verkrijgen van cruciale externe gegevens. Deze interdisciplinaire inzet van financiële, juridische, technische en operationele middelen vergroot het vermogen om fraudegevallen vroegtijdig te ontdekken, effectief aan te pakken en schade te beperken.

Meer weten? Kijk op Holland Integrity Group

Lees ook op CFO.nl: Gilmar Ferreira da Cruz Catarrinho (Holland Integrity Group): Integriteit, ESG en de CFO: ‘substance over form’ gewenst

Leadership in Finance Summit | Expeditie CFO

De wereld verandert. Onvoorspelbaar. Complex. Vol risico’s én kansen. Juist nu vraagt leiderschap méér dan alleen cijfers. Het vraagt visie. Lef. Kompas. Tijdens 𝗘𝘅𝗽𝗲𝗱𝗶𝘁𝗶𝗲 𝗖𝗙𝗢 gaat een selecte groep CFO’s het avontuur aan door een landschap vol onzekerheid. Geen standaard conferentie,  een dag vol reflectie, strategische verdieping en inspiratie.

Reserveer jouw ticket