Maak plaats voor de Chief Fantasy Officer!

Eerder dit jaar verscheen in CFO Magazine een artikel over scenariodenken voor CFO’s. Hoe staat het ervoor met de voorspellingen van Hans Diels, toekomstdenker en expert geopolitiek bij het ondernemersplatform ETION? Lees hier zijn stuk en de twee scenario’s die hij ons meegaf als denkexperiment. Wat kwam wel uit en wat niet? En wat staat ons misschien nog te wachten?

Hoe maak je een forecast voor een wereld die morgen hoogstwaarschijnlijk radicaal anders is dan vandaag? Hoe ontwerp je een budget voor een wereld die geconfronteerd wordt met lockdowns, plotse onderbrekingen in de toeleveringsketens, radicale innovatie en ontaarde geopolitieke conflicten? Hoe bereid je je als bedrijf voor op de toekomst als die toekomst met de dag onzekerder wordt? Kan en moet je nog wel die toekomst in kaart proberen te brengen, of leef je beter van dag tot dag? Traditioneel extrapoleren CFO’s cijfers uit het verleden om de toekomst in te schatten. Maar dat werkt niet meer in een wereld waar de verandering steeds groter en steeds abrupter wordt. De exponentiële groei van innovatie in artificiële intelligentie, robotisering, biotech en nieuwe materialen zorgt ervoor dat we nog maar heel moeilijk kunnen inschatten wat er morgen allemaal technisch mogelijk zal zijn. Tegelijkertijd zorgt de combinatie van een enorm verstrengelde wereldeconomie waar geld, mensen, goederen en informatie over de wereld stromen, voor een toename van disruptie en geopolitieke spanning tussen landen.

Daarom heeft de CFO in de 21ste eeuw meer nodig dan enkel data om de toekomst te verkennen. Hij heeft ook verbeelding nodig. Wanneer we naar de toekomst kijken, zien we verschillende signalen die aangeven welke richting de toekomst kan uitgaan. Maar die signalen zijn steeds partieel, ze geven geen volledig beeld van die toekomst. Als mens hebben we snel de neiging om die gedeeltelijke signalen in te passen in ons eigen wereldbeeld. Maar in een snel veranderende wereld is de kans dat we een correct beeld van de toekomst hebben zeer klein. Er zijn veel te veel toekomstmogelijkheden die we ons niet kunnen (of willen) voorstellen.

Wie voorspelde corona?
Welke CFO kon zich in december 2019 voorstellen dat het nieuws over een nieuw virus in China een globale pandemie zou veroorzaken? Nochtans kregen we de voorbije jaren veel signalen dat dit wel eens kon gebeuren. Er waren al verschillende ‘kleine’ epidemieën opgedoken zoals MERS, SARS, Zika, Ebola… en mensen als Bill Gates hadden ons gewaarschuwd dat de ‘grote’ er zat aan te komen.

De lockdown in Wuhan had ook een teken kunnen zijn van de ernst van het probleem. Maar we konden ons niet inbeelden dat de wereld drie maanden later volledig op slot zou gaan. Na de aanslagen van 11 september 2001 noemde de 9/11 Commissie het falen van de inlichtingendiensten om de aanslag te voorkomen een ‘falen van de verbeelding’. Ook onze verbeelding faalde de voorbije jaren om ons voor te bereiden op een wereld met lockdowns, verstoring van toeleveringsketens en ontketende energieprijzen. Dat kwam omdat we de signalen die er weldegelijk waren niet konden samenbrengen om ons toekomstbeeld tijdig bij te stellen. De waarheid is: als CFO anno 2022 kan je jezelf, na Brexit, Trump, Covid-19 en de Russische invasie van Oekraïne, niet louter op basis van data uit het verleden voorbereiden op de toekomst.

Je hebt dus fantasie nodig om naar de toekomst te kijken. Je moet de toekomst verkennen door enerzijds data (feiten) te verzamelen maar anderzijds ook verschillende toekomstbeelden ontwikkelen om dan na te gaan met welke scenario’s de data allemaal congruent zijn. Vertrekkende vanuit de verschillende onzekerheden die er zijn in je bedrijfsomgeving, bouw je dan verhalen, scenario’s, die de mogelijke toekomsten beschrijven en heel concreet maken wat een dergelijke wereld voor je bedrijf zou betekenen. Zo krijg je een beter beeld van de verschillende mogelijke toekomsten die op het bedrijf afkomen. Die scenario’s kan je dan gebruiken om je huidige strategie te stress-testen, als een soort wargame. Zo kun je kijken hoe robuust je strategie is over verschillende scenario’s heen.

Je kan dan ook verschillende strategische opties ontwikkelen die je achter de hand houdt voor als een specifiek scenario zich voordoet. Zo wordt je strategie robuuster. Tegelijkertijd ga je als bedrijf ook veel gemakkelijker nieuwe opportuniteiten op het spoor komen. Opportuniteiten die je nog niet ziet vanuit je status-quo wereldbeeld. CFO’s zullen in een wereld vol radicale verandering niet enkel data moeten verzamelen maar ook met hun eigen verbeelding (en die van de rest van het bedrijf) aan de slag, willen ze hun rol als planner van toekomstig beleid blijven vervullen. De CFO zal de Chief Fantasy Officer in zichzelf moeten zoeken om relevant te blijven.

Scenario’s
Denken in scenario’s wordt voor bedrijven die opereren in een onzekere wereld steeds belangrijker. Scenario’s kunnen helpen om zicht te krijgen op wat de gevolgen kunnen zijn van een hypothetische (maar niet onwaarschijnlijke) situatie. Je bedrijfsstrategie hierin uittesten kan een organisatie robuuster maken en er sowieso voor zorgen dat je klaar bent voor andere onverwachte, disruptieve gebeurtenissen. Laten we eens nadenken over twee hypothetische scenario’s die zich de komende jaren zouden kunnen afspelen: een Chinees- Amerikaanse oorlog en een ‘groene disruptie’.

Scenario 1: Chinees-Amerikaanse oorlog

Op het 20ste Congres van de Chinese Volkspartij in oktober 2022 slaagt Xi Jinpin erin om verkozen te worden voor een tot voor kort onmogelijke derde termijn. Maar geruchten doen de ronde dat zijn positie minder stevig is dan gedacht. Het zero-covid beleid en de daarmee gepaard gaande extreme lockdowns hebben veel ongenoegen gecreëerd bij de bevolking. Steeds vaker riskeren Chinese burgers hun vrijheid om op straat te komen tegen de overheid. Xi laat alle protesten hardhandig neerslaan, maar er ontstaat steeds meer verzet.
In de Verenigde Staten worden de mid-terms van november wederom een mooie overwinning voor de Republikeinen. Onder aanvoering van Donald Trump die terug toegang heeft gekregen tot Twitter, zwelt de kritiek op Biden steeds luider aan. Biden krijgt, ondanks de draconische sancties richting Poetins Rusland, het verwijt veel te zwak gereageerd te hebben op de invasie van Oekraïne. Ondanks de Russische verliezen blijft het conflict daar in al zijn gruwel voortduren.

Op 18 december komt een boot van de Chinese kustwacht bijna in aanvaring met een Amerikaanse fregat voor de kust van Taiwan. Het Amerikaanse marineschip oefende daar manoeuvres in samenwerking met de Taiwanese marine. Het Chinese schip waarschuwde de Amerikanen verschillende keren om de Chinese wateren rond Taiwan te verlaten. Drie dagen later bezoeken de nieuwe Republikeinse voorzitters van het Huis van Afgevaardigden, Kevin McCarthy en van de Senaat Mitch McConnell Taiwan.

Om niet onder te doen voor zijn Democratische voorgangster Nancy Pelosi verklaren zij dat de VS steeds de keuzes van het Taiwanese volk zal ondersteunen. Op kerstdag, bij een nieuw incident kan een Amerikaans marineschip een aanvaring met een Chinese vissersboot niet vermijden. Twee Chinese bemanningsleden vallen overboord en kunnen niet meer gered worden. De Chinese regering reageert furieus, maar onmiddellijke actie blijft uit. Chinese hackers vallen wel kritische Taiwanese structuur aan. Bedrijven worden platgelegd en verschillende energiecentrales moeten stilgelegd worden omdat de computersystemen corrupt zijn geworden. De Chinese sociale media roept op, aangespoord door enkele belangrijke influencers, om de Chinese vissers te wreken. Xi Jinping ziet een opportuniteit om de aandacht af te leiden van de binnenlandse problemen en lanceert een (lang voorbereidde) strafexpeditie tegen Taiwan. Biden aarzelt eerst, maar geeft dan, onder druk van de Amerikaanse publieke opinie en het verenigde Congres, toestemming aan de Ohio-class duikboten in de Zuid-Chinese Zee om Tomahawk raketten te lanceren op de offensieve Chinese installaties. Een Chinees-Amerikaanse oorlog is begonnen.

Onwaarschijnlijk?
Taiwan is een van de belangrijkste geopolitieke hotspots van de komende jaren. Hoe gevoelig de situatie is, bleek recent nog bij het bezoek van Nancy Pelosi en de Chinese militaire oefening die daarop volgde. Maar de status van Taiwan is al jaren ambigu. Het land is de facto een onafhankelijke staat, maar het wordt slechts erkend door vijftien kleine landen. Bovendien probeert China systematisch om deze landen hun erkenning van Taiwan te laten intrekken. China is altijd heel duidelijk geweest in haar ultieme doel: hereniging van deze afvallige provincie met het moederland. De spanning rond Taiwan neemt de laatste jaren toe. Het land dreigt de spil te worden in een conflict tussen de VS en China. Langs de ene kant verhoogt China de druk op het eiland door militaire oefeningen te organiseren in de buurt van Taiwan en zo nu en dan straaljagers door het Taiwanese luchtruim te laten vliegen.

Tegelijkertijd is ook de houding van de VS aan het evolueren. Hoewel de VS steeds informele relaties heeft onderhouden met Taiwan en het land voorzien heeft van wapens, heeft het tot voor kort de ambiguïteit over de relaties met Taipei bewaard. President-elect Trump brak in 2016 met deze traditie door rechtstreeks met president Tsai Ing-wen te bellen. De hoeveelheid geavanceerde wapens die nu verkocht worden, nam ook toe.
De nieuwe Amerikaanse president Biden lijkt deze evolutie verder te zetten: hij nodigde voor het eerst de Taiwanese vertegenwoordiger in Washington (geen officiële ambassadeur) uit om zijn inauguratie bij te wonen. Pelosi's bezoek past naadloos in deze toenadering. Hoewel noch China, noch de VS momenteel uit is op een militaire confrontatie, is escalatie na een eventueel incident met dodelijke slachtoffer niet uitgesloten. Een jaar geleden konden een Amerikaans en een Chinees oorlogsschip een botsing maar nipt vermijden.

Gevolgen
Maar waarmee moet je als CFO rekening houden bij een escalatie van het conflict? Allereerst, de internationale handel wordt zwaar verstoord. Ongeveer de helft van alle Chinese buitenlandse handel en ongeveer 15% van de Amerikaanse buitenlandse handel zal zwaar worden belemmerd. De andere helft van de Chinese buitenlandse handel is ook zeer kwetsbaar doordat China zich midden in de oorlogszone bevindt, in tegenstelling tot de VS. Een groot deel van de handel met landen in de regio of handel die door de regio getransporteerd wordt, komt in gevaar. Het Amerikaans BNP daalt met 5-10 procent. Het Chinese BNP kan een schok krijgen van 25 tot 35% gelijkaardig aan het BNP verlies van Duitsland in de eerste wereldoorlog. De kans dat de al langer woekerende cyberoorlog tussen de VS en China volledig ontaardt en nu ook meer burgerlijke doelwitten treft is groot. De schade door het cyberconflict in de VS kan oplopen van 70 tot 900 miljard dollar.

Onder druk van de VS zal Europa op zijn minst zware economische sancties moeten opleggen aan China. De handel met Europa zal sowieso verstoord worden doordat transport van en naar China over zee bijna onmogelijk wordt. Economische en financiële sancties zullen de rest van de handel bijna onmogelijk maken. Europa zou direct een kwart van haar import en een tiende van haar export verliezen. Maar de werkelijke impact zal nog zwaarder zijn omdat handel met landen uit de regio ook veel moelijker zal worden. De verbreking van de stroom van intermediaire goederen uit de regio zal de globale toeleveringsketens volledig in de war sturen. Prijzen zullen door het dak gaan en er ontstaan enorme tekorten aan verschillende producten. De automobielsector, die na Fukushima en de door de covid veroorzaakte supply-chain problemen amper lessen trok, zal lang stil komen te liggen. Maar ook vele andere sectoren zoals cleantech en de farmasector komen in de problemen doordat de import van heel wat grondstoffen zoals zeldzame aardmetalen en farmaceutische ingrediënten grotendeels stilvalt. Wat nog wel beschikbaar is, wordt onbetaalbaar.

De voedingssector in Europa deelt ook zwaar in de klappen doordat een groot deel van de export wegvalt, evenals de chemie die zowel langs de import als exportzijde schade ondervindt. De elektronica-industrie valt zo goed als stil. Taiwan en andere landen in de regio zoals Zuid-Korea en China zijn het centrum van de microchipindustrie maar ook verantwoordelijk voor de assemblage van het grootste deel van de elektronicaproductie. Uiteraard zullen bepaalde bedrijven ook fl oreren in dit scenario. Bedrijven die producten maken die vooral uit nu Oost-Azië komen, maar zelf buiten de oorlogsregio produceren, zullen onwaarschijnlijke winsten kunnen maken. Door het conflict zal ook de Europese handel met Japan en de ASEAN-regio zwaar verstoord worden. Andere belangrijke handelspartners zullen door het conflict waarschijnlijk ook een economische terugval krijgen en daardoor minder handel drijven met de EU.

Scenario 2: The Great Green Disruption

Hoewel de klimaatconferentie in 2021 in Kopenhagen in eerste instantie door veel NGO’s als gefaald werd beschouwd, ontstond er de jaren nadien een bijzondere dynamiek. Tot ieders verbazing zette de financiële sector de eerste grote stappen. Voor bedrijven zonder transparante en moedige klimaatambities werd het steeds moeilijker om nog financiering te krijgen. Banken weigerden steeds meer leningen en fondsen stootten ‘fossiele’ bedrijven steeds vaker uit hun investeringsportfolio’s. Dat zorgde ervoor dat heel wat multinationals hun fossiele assets gingen afstoten. De eerste jaren kwamen ze in handen van private investeerders waardoor de impact op het klimaat nihil was. In 2023 komen enkele grote verzekeraars in de problemen nadat een paar hevige overstromingen met veel schade elkaar snel opvolgden in Europa. In 2024 worden de VS zwaar getroffen door de verwoestende orkanen Don en Francine.

Op beide continenten moet de overheid in actie komen om te vermijden dat de verzekeraars omvallen. De internationale impact van deze natuurrampen is groot: in 2024 wordt door de Global Federation of Insurance Organizations (GFIA) een informeel akkoord gesloten om geen activiteiten meer te verzekeren die gelinkt zijn aan het produceren van energie op basis van fossiele brandstoffen. Hierdoor wordt het voor de meeste Westerse bedrijven onmogelijk om actief te blijven in hun sector. Ondertussen komt het Europese ‘Fit for 55’ programma op gang. Een belangrijk aspect hiervan is het instellen van een ‘Carbon Adjustment Tax’, een belasting aan de buitengrenzen op producten uit landen waarvan de EU vindt dat ze te weinig initiatieven nemen inzake CO2-reductie. Andere landen volgen. De US, China en India voeren allemaal hun eigen versie in van een CO2-tax. Na enkele jaren over-en-weer twisten tussen de VS en de EU wordt de Transatlantic Green Deal geformuleerd waarbij de EU, de UK en de VS een groot vrijhandelsakkoord sluiten op basis van een voorafgaand trilateraal klimaatakkoord. Onderhandelingen met India en China over een uitbreiding van het akkoord blijven lopen maar de meningsverschillen over de mate waarin beide landen recht hebben om hun economische achterstand in te halen door meer CO2 uit te stoten, blijven het grootste struikelblok.

Ook bij de consument is het klimaatbewustzijn doorgebroken. Vliegreizen zijn (mede door de hoge CO2-belasting) steeds minder populair en elektrische wagens zijn de norm. De gemiddelde consument eet in 2029 nog twee dagen per week vlees. 2029 is ook het jaar waarin klimaatterrorisme een globaal fenomeen wordt nadat het Mother Earth Liberation Front (MELF), een afsplitsing van Extinction Rebellion, op 22 april in Madrid, Texas, Rio De Janeiro, Sint-Petersburg en Wuhan, McDonalds restaurants opblies. In de maanden die volgen zijn er veel kleinschalige acties gaande: van het bekogelen met rotte tomaten van vliegtuigpassagiers tot het neerhalen van de private jet van Leonardo Di Caprio op kerstavond.

Gevolgen
Klimaat en duurzaamheid heeft een steeds grotere impact op het werk van de CFO. Toegang tot financiering en verzekeringen wordt steeds meer afhankelijk van het tonen van je duurzaamheidsbonafides. Klimaatrapportering zal in veel bedrijven op zijn minst gedeeltelijk onder het takenpakket van de CFO vallen.
Eco-protectionisme maakt internationaal ondernemen complexer. Enerzijds wordt het moeilijker om nog handel te drijven met landen die niet voldoende inzetten op CO2-reductie. Anderzijds blijft het bepalen van welke landen voldoende maatregelen nemen om zonder extra importtaxen te mogen importeren een heel politiek gebeuren waarbij, onder het mom van klimaatbeleid, veel landen protectionistische maatregelen nemen om de eigen bedrijven te beschermen. Politieke grenzen worden ook in dit scenario dus steeds belangrijker en de liberalisering van de jaren ’90 lijkt ver weg. Klimaatactivisme, al dan niet in extreme vorm, zal ook een realiteit worden voor bedrijven om rekening mee te houden. De kans op reputatie- maar ook zelfs fysieke schade voor bedrijven die geen geloofwaardig klimaatbeleid voeren wordt groter.

Waarschijnlijkheid
In de bank- en verzekeringssector zien we reeds grote evoluties naar het mijden van klimaatonvriendelijke bedrijven. Hoewel heel wat overheden nog aarzelend zijn in hun klimaatambities zijn, er steeds meer landen die voor een net-zero strategie gaan. Al veertien landen stelden dit in de wet vast en een veelvoud ervan verklaart dat dit een doelstelling is. Eens landen hier effectief op inzetten zal de druk vanuit de binnenlandse industrie groot worden om producten te gaan weigeren vanuit landen met minder strenge maatregelen om zo een level-playing-field te creëren. Dit zal een tegenreactie in gang zetten bij andere landen. Ofwel zullen ze hun klimaatambities aanpassen, ofwel zullen ze hun eigen invoertarieven heffen. De disruptie zal in ieder geval groot zijn. Ook bij burgers en consumenten stijgt de bezorgdheid over het klimaat. En de kans dat vlees eten op een bepaald moment in bepaalde kringen even ‘not done’ wordt als roken is realistisch. Als een steeds groter deel van de bevolking klimaatbewust gaat leven, is kans groot dat er ongenoegen ontstaat over mensen die dit niet doen. Dat bepaalde klimaatactivisten gaan radicaliseren en terroristische aanslagen gaan plegen is best plausibel.
 

Conclusie: de CFO als Chief Fantasy Officer
Of het nu klimaatverandering, politieke of technologische disruptie is, de rol van de CFO zal er heel anders uitzien in de 21e eeuw. Forecasts op basis van het verleden zullen niet meer voldoende zijn om onze bedrijven voor te bereiden op de verandering die op hen afkomt. De CFO zal samen met de directie van het bedrijf steeds vaker gebruik moeten maken van zijn verbeelding om in kaart te brengen welke veranderingen en disrupties er allemaal mogelijk kunnen worden in de komende jaren. Enkel zo kunnen bedrijven zich wapenen voor de toekomst. 

Hans Diels is toekomstdenker en expert geopolitiek bij het ondernemersplatform ETION. Van zijn hand verscheen dit jaar ‘Het Onzekerheidsvoordeel’ bij Lannoo Campus waarin hij beschrijft hoe organisaties hun strategie kunnen ontwikkelen ‘tussen feiten en verbeelding.’