Valse of halve waarheden

Door Monique Harmsen

Zo beweren aanhangers van Hillary Clinton dat het verspreiden van vals nieuws over de democratische kandidaat een belangrijke oorzaak is geweest voor haar verlies. Dat lijkt mij overdreven aangezien er ook de nodige negatieve nepberichten over Donald Trump viraal gingen waaronder de aan hem toegeschreven dodelijke quote: “De Republikeinen zijn de domste kiezers van Amerika".

In nasleep van de verkiezingen is een discussie losgebarsten over het beteugelen van nepnieuws waarbij vooral een grote druk op Facebook gelegd als verspreider van dit nieuws. Facebook-topman Mark Zuckerberg liet in eerste instantie weten niet verantwoordelijk te zijn voor wat er via zijn platform gebeurde. Hij stelde zich op het standpunt dat Facebook slechts een medium is om mensen met elkaar in contact te brengen en geen medium om nieuws te verspreiden. Bovendien is volgens hem slechts 1% van het nieuws dat via Facebook wordt verspreid niet waar.

Hiermee wordt echter voorbijgegaan aan het feit dat Facebook wel degelijk is uitgegroeid tot een van de meest machtige nieuwsorganisaties in de wereld. Met 1,7 miljard gebruikers is het een van de belangrijkste platforms om nieuws te verspreiden. Voor een aanzienlijk deel van deze gebruikers is het zelf de enige nieuwsbron die raadplegen en waar zij commentaren lezen en leveren. Volkomen uit de duim gezogen artikelen worden zo door miljoenen Facebookgebruikers gedeeld en gaan zo een eigen leven leiden.   

De verdediging van Zuckerberg hield niet lang stand nadat zelfs binnen Facebook kritiek werd geleverd over hun rol in de verspreiding van nepnieuws. De door Facebook gebruikte algoritmes om nieuws te selecteren is gebaseerd op het aantal likes en hoe vaak een artikel wordt gedeeld. Pakkende koppen van vaak broodjeaapverhalen komen hierdoor vooraan te staan. Zuckerberg beloofde dat hij ervoor zou zorgen dat de websites die grossierden in dit nieuws niet zouden kunnen profiteren van de hieraan gekoppelde advertentie-inkomsten.  Daarnaast wordt gezocht naar een technologische oplossing om het probleem op te lossen via slimme algoritmes die echt nieuws van vals nieuws kunnen onderscheiden. Ook wordt nagedacht over het inschakelen van fact checkers. Dat laatste klinkt logisch maar gezien de enorme hoeveelheid Facebook posts is dat een mission impossible.

Facebook is echter niet de enige verspreider van onwaar nieuws. De site van Bloomberg werd vorige week gehackt waardoor doorgaans goed geïnformeerde beleggers massaal reageerden op een vals persbericht over het Franse beursfonds Vinci. Hierin werd gemeld dat de CFO op non-actief was gezet en de cijfers over 2015 en eerste helft 2016 zouden moeten worden herzien. Dit leidde tot een verkoopgolf waarbij de koers van het aandeel binnen een half uur bijna 19% daalde.  Vinci meldde na 24 minuten dat het bericht niet waar was en was verspreid door een hacker en daarop herstelde de koers zich grotendeels.  Het is nog niet duidelijk wie het nepbericht heeft verstuurd maar degene die short zat in Vinci heeft even flink kunnen verdienen aan het instorten van de koers.

Het geval Vinci staat niet op zichzelf. Meerdere ondernemingen zijn het slachtoffer geworden van valse berichten die over hen de wereld in zijn gestuurd. Het enige wat ze er tegen kunnen doen, is scherp in de gaten te doen wat er over hen verschijnt op social media en andere sites en zo snel mogelijk reageren als ze worden getroffen door valse berichtgeving. De schade is dan vaak al aangericht.

Als gebruikers van social media rest ons niets anders dan ons boerenverstand te gebruiken met en enig wantrouwen naar alle berichten te kijken. Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, probeer dan terug te gaan naar de bron van het bericht en als dat niet lukt, kijk dan of er andere onafhankelijke bronnen zijn die het verhaal bevestigen. Lukt dit niet, verspreid het verhaal dan niet of geef aan dat het volgens u niet klopt. Via het internet kan iedereen journalist zijn en dat is een goede zaak mits de spelregels van de journalistiek in het oog worden gehouden om te voorkomen dat hele of halve onwaarheden onze blik op de wereld gaan bepalen.