Europese Commissie voor ‘EU first’ in crisistijd

De unie moet leren van de jacht op mondkapjes en coronavaccins tijdens de pandemie en het getouwtrek om aardgas en andere brandstoffen sinds het oplaaien van het conflict met Rusland, vindt de Europese Commissie.

De Europese Unie moet zich kunnen weren als aanvoerlijnen haperen en tekorten ontstaan, vindt het dagelijks bestuur van de EU. Nu heeft Europa soms het nakijken wanneer bijvoorbeeld de Verenigde Staten met behulp van noodwetgeving schaarse producten opeisen.

De commissie vraagt daarom bevoegdheden om de aanvoer van essentiële producten in crisistijd veilig te stellen. Ze zou de aanleg van minimumvoorraden moeten kunnen opleggen, aanvoerlijnen reorganiseren en de vervaardiging van een product opvoeren of opstarten. Bedrijven moeten daartoe laten zien wat ze op voorraad hebben, waar ze mee bezig zijn en wat ze zouden kunnen doen.

In noodgevallen zou de commissie een bedrijf moeten kunnen opdragen om bijvoorbeeld een virusremmer, een brandstof of een levensmiddel voor de EU te gaan produceren. Voor een weigering moet zo'n bedrijf hele goede redenen hebben. Heeft het bedrijf die niet en komt het de opdracht niet na, dan kunnen dwangsommen en boetes volgen.

De voorgestelde nieuwe regels gaan niet gelden voor bijvoorbeeld chips, medicamenten en energie. Daarvoor zijn al afzonderlijke regels van kracht of in de maak.

Het bedrijfsleven en meerdere EU-landen voelen er weinig voor zo diep in te grijpen in de vrije markt en de commissie daarvoor de macht te geven. Onder meer Nederland is daar beducht voor. De plannen vergen de instemming van de lidstaten en het Europees Parlement.

Verantwoordelijke Eurocommissarissen Margrethe Vestager en Thierry Breton bezweren dat Brussel niet uit is op een "planeconomie", maar slechts wil kunnen bijsturen als de nood aan de man is. Bedrijven worden juist ook beschermd door de regels, stellen Brusselse ambtenaren. Bijvoorbeeld tegen lidstaten die in crisistijd de grenzen willen sluiten en zo hun aanvoerlijnen afsluiten.

Ook EU-landen die vrezen voor een machtsgreep van de commissie kunnen ze geruststellen, zeggen EU-bronnen. Wanneer de commissie zulke maatregelen wil afkondigen heeft zij de steun van de lidstaten nodig. En de commissie hoopt dat het nooit nodig blijkt, aldus Breton.