CFO in de ‘roaring twenties’? Van negatieve uurprijzen tijdens Covid-19, de dingen die voorbijgaan

Jan Willem Zwang (Stratergy) schrijft dit jaar voor CFO.nl een aantal columns over hoe als CFO te acteren in de huidige energiemarkt. In zijn eerste column trapt hij af met een terugblik. 

We zijn net begonnen aan het vierde jaar in het derde decennium van de 21e eeuw. De eerste drie jaren van dit decennium doen mij denken aan een eeuw geleden: toen sprak men van de ‘roaring twenties’, in het Nederlands: de roerige jaren twintig. Zoek je op Wikipedia naar de roaring twenties dan spreekt men daar over ‘De zeer bewogen periode tijdens de jaren 1920, waarin sterk werd afgeweken van de tot dan toe geldende normen.’

De jaren waarin sterk werd afgeweken van de tot dan toe geldende normen.

Als we iets over de afgelopen drie jaren in de energiemarkt kunnen zeggen, dan is het wel dat er werd afgeweken van de tot dan toe geldende normen.

Van Covid-19 en negatieve uurprijzen op de spotmarkt
We begonnen dit decennium in 2020, het jaar waarin de wereld massaal werd geconfronteerd met Covid-19, een virus dat niet alleen de mensheid maar ook de energiemarkt besmette. We kwamen in lockdowns te zitten, toevallig met erg mooi weer. Energieprijzen waren niet eerder zo laag. Sterker nog: de Europese spotmarkt voor elektriciteit werd veelvuldig geconfronteerd met negatieve uurprijzen. Men werd in die uren betaald om elektriciteit te verbruiken, maar moest juist betalen wanneer elektriciteit in die uren werd opgewekt en ingevoed op het landelijke elektriciteitsnet. De markt kenmerkte zich door onzekerheid: hoe lang woekert het virus voort voor we het onder controle hebben? Voor het eerst in de geschiedenis werd in de Verenigde Staten zelfs een negatieve olieprijs genoteerd.

Door massale steunpakketten van de overheden worden industrie en MKB overeind gehouden. We herstellen ons. We gaan naar 2021, de economie trekt aan. We beginnen het jaar met een milde, tegenwoordig normale, winter. Medio februari trekt echter een koufront over Europa. Niet kort daarna, in maart, stopt Gazprom, de grootste gasleverancier aan de Europese landen, met het aanbieden van nieuwe gascontracten. Gazprom komt haar lopende verplichtingen na. Hierdoor valt het wegvallen van liquiditeit in het gasaanbod niet meteen op. Vanaf juni begint het echter steeds meer energiebedrijven op te vallen. De gasprijs begint op te lopen en de elektriciteits- en kolenprijzen worden in haar kielzog meegezogen.

"Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners"
In juli 2021 schrijft de Russische president Vladimir Putin een artikel met zijn zienswijze op Oekraïne, "Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners". Het blijft niet onopgemerkt. Begin oktober krijgt de politiek ook in de gaten wat er aan de hand is. Overheden roepen energiebedrijven op om hun gasvoorraden op niveau te brengen. Er breekt lichte paniek uit op de energiemarkten en door het oplopen van de energieprijzen vallen meerdere kleine energiebedrijven om. Zij blijken niet in staat voldoende zekerheden te bieden aan de partijen waar zij hun energie inkopen of maken simpelweg te weinig marge om nog voort te kunnen bestaan. Op de energiemarkten worden recordprijzen betaald en menig land spint garen bij de Europese energiecrisis. Schepen uit de Verenigde Staten met LNG, die normaliter naar Azië gaan, varen nu linea recta naar Europa. Veel industriële bedrijven sluiten, al dan niet tijdelijk, hun deuren.

Russische inval Oekraïne
In 2022 worden Oekraïne letterlijk en een groot deel van de rest van de wereld figuurlijk overvallen door de Russische agressie. De westerse wereld straft Rusland door steeds meer sancties op te leggen. Rusland reageert simpelweg door de gaskraan steeds verder dicht te draaien. De energieprijzen lopen verder op. Steeds meer bedrijven sluiten hun deuren. In heel Europa worden weer massaal steunmaatregelen geïntroduceerd. Uniper, de grootste commerciële gasklant van Gazprom in Europa, staat op omvallen en wordt genationaliseerd. Tegelijkertijd nemen veel landen maatregelen om minder afhankelijk te worden van Russisch gas, zoals het uitbreiden van LNG-importfaciliteiten.

Als gevolg van alle onzekerheden is de volatiliteit van de energieprijzen extreem hoog. Hierdoor zijn de premies, de initial margins, op de energiebeurzen omhoog geschoten. Kostte het in 2020 nog 3 tot 7 procent van de contractwaarde om een prijs vast te zetten, in 2022 is dit opgelopen naar 30 tot 35 procent. En dan niet over een prijs van 30 euro per MWh maar van wel 250 euro per MWh. Deze hoge kosten in combinatie met het gebrek aan liquiditeit van aanbod, zorgen ervoor dat energiebedrijven in de eerste helft van 2022 geen nieuwe vasteprijscontracten meer wilden dan wel konden aanbieden. Niet aan consumenten, maar ook niet aan bedrijven. Als gevolg hiervan zijn steeds meer energieverbruikers gedwongen variabele contracten af te sluiten waarbij de prijs op dag-, maand- of kwartaalbasis kan fluctueren.

Geen vasteprijscontracten
Ondanks de snelle daling van de energieprijzen in het laatste kwartaal van 2022 en vooral de laatste drie weken van december, is er nog steeds geen aanbod van vasteprijscontracten. Grootverbruikers van energie moeten hun inkoopstrategie, als ze die al hebben, hierdoor noodgedwongen aanpassen. Een goede inkoopstrategie houdt rekening met meerdere zaken, zoals de mate waarin de energiekosten deel uitmaken van de kostprijs product – en de vraag in welke mate een energieprijsstijging doorberekend kan worden in de verkoopprijs van het product of de dienst.

Belangrijke vragen voor een CFO in de roaring twenties van de 21ste eeuw.

In mijn volgende column zal ik daarom ook verder ingaan op de wijze waarop een inkoopstrategie ingevuld kan worden.

Jan Willem Zwang is als ondernemer meer dan twintig jaar actief in de energiemarkt. Hij heeft als interimmer en consultant voor diverse energie- en afvalbedrijven gewerkt. Met Stratergy geeft hij zowel gevraagd als ongevraagd advies over het ontwikkelen, financieren en exploiteren van duurzame energie projecten.

Schrijf je nu gratis in voor de CFO Nieuwsbrief: https://cfo.nl/online-membership
En volg ons op: https://www.linkedin.com/company/cfo-nl/